Φωτογραφία: Δημήτρης Μαρίνης

Το φως είναι καθοριστικό κομμάτι της καθημερινότητάς μας. Η ύπαρξή του καθορίζει τον χρόνο, τη διάθεση και την ατμόσφαιρα των στιγμών. Η επιλογή του τι θα φωτίσουμε κάθε φορά και του τι θα αφήσουμε στο σκοτάδι, διαμορφώνει την άποψη και τη δράση μας. Ακριβώς όπως στο θέατρο, έτσι και στη ζωή, το φως ακολουθεί κανόνες φτιάχνοντας συνθέσεις, αλλά την ίδια στιγμή μπορεί και να τους παραβλέψει για να ανακαλύψει νέες όψεις και οπτικές. Η Χριστίνα Θανάσουλα, με αφορμή τη Διεθνή Ημέρα Φωτός που γιορτάζεται από την Unesco στις 16/5, μας μίλησε για το φως στο θέατρο, πως ανακάλυψε τις δυναμικές και τις δυνατότητές του, πως την κινητοποιεί και πως δουλεύει πρακτικά για αυτό και με αυτό. Για το φως στη καθημερινότητά μας και πως μπορούμε να το διαχειριστούμε και να το απολαύσουμε. Για το βιβλίο της Σχεδιασμός Φωτισμών: Ζωγραφίζοντας επί σκηνής στις 4 διαστάσεις, την ιδέα, την πορεία της και την υλοποίησή της.

Τι σε γοητεύει στο φως; Στην ύπαρξη ή την απουσία του;

Το φως είναι άυλο, είναι παρόν-απόν, δεν μπορείς να το ακουμπήσεις, να το κρατήσεις στα χέρια σου. Το νιώθεις σαν θερμότητα στο δέρμα, όμως δεν μπορείς να πάρεις ένα κομμάτι φως και να το πας σπίτι να διακοσμήσεις το σαλόνι σου. Πέρα από αυτό, με εντυπωσιάζει η ρευστότητα, η δυναμική και ο ρυθμός που εγκαθιδρύει πάνω στη θεατρική σκηνή. Ο Βάγκνερ έλεγε χαρακτηριστικά για την μουσική πως «η τέχνη της σύνθεσης, είναι η τέχνη της μετάβασης.» Αυτή η πρόταση εμπεριέχει όλη την ουσία του θεατρικού φωτισμού: ο σχεδιασμός φωτισμών είναι και αυτός παρτιτούρα, ρυθμός, μεταβάσεις.

Πως ασχολήθηκες με αυτό το κομμάτι του θεάτρου; Πως έγινε επάγγελμα;

Οι βασικές μου σπουδές είναι στη θεωρία του θεάτρου, είμαι απόφοιτος του τμήματος Θεατρικών Σπουδών. Τον τελευταίο χρόνο της σχολής έκανα παράλληλα μαθήματα φωτογραφίας στο Δήμο Ζωγράφου: εκεί αγάπησα την σύνθεση του κάδρου και την σημειολογία της εικόνας. Ήθελα να πάω σε ιδιωτική σχολή φωτογραφίας, να γίνω φωτογράφος, δεν υπήρχε όμως το μπάτζετ για τα δίδακτρα, και κάπως έτσι άφησα την ιδέα της φωτογραφίας και, αφού αποφοίτησα, ξεκίνησα να δουλεύω,  ενώ παράλληλα βοηθούσα εθελοντικά και στο Αμόρε, -υπήρχε τότε ένα πρόγραμμα εθελοντών-. Στο Αμόρε ξεκίνησαν όλα, ευθύνεται, εν μέρει, που ασχολήθηκα με το φως. Έβλεπα ζωντανά μπροστά μου να δημιουργείται θέατρο, να ξεδιπλώνεται ο χώρος των παρασκηνίων, του backstage, άκουγα τις συζητήσεις, τα γέλια, έβλεπα την κεντρική σκηνή να μεταμορφώνεται κάθε φορά, να δημιουργούνται όλοι αυτοί οι μαγικοί κόσμοι και δεν το πίστευα. Και είπα εδώ θέλω να είμαι, να φτιάχνω νέους κόσμους από το μηδέν. Το θέατρο είναι πρακτικό επάγγελμα, όσα και να σου πουν για αυτό, πρέπει να βρεθείς μέσα σε αυτό για να το νιώσεις. Το μεταπτυχιακό που έκανα μετά στην Αγγλία ήταν πέρα για πέρα πρακτικό.

Τι σε οδήγησε στην συγγραφή του βιβλίου; Ποιο ήταν το προσωπικό κέρδος από αυτή τη διαδικασία; Τι νέο έμαθες για τη δουλειά σου και τον εαυτό σου;

Όταν τον Μάρτιο του 2020 πάγωσαν όλα με τον covid, κάτι έπρεπε να κάνω για να διατηρήσω ένα πρόγραμμα στην καθημερινότητά μου: έκανα online σεμινάρια για την εκπαίδευση ενηλίκων, διάβασα, είδα παραστάσεις online, αλλά δεν ήταν αρκετό. Μουσική και βιντεοπαιχνίδια δεν παίζω, κάπως έπρεπε να γεμίσω τον χρόνο μου: για να απασχολήσω τον εαυτό μου, άρχισα να οργανώνω τις πρώτες 15 σελίδες των σημειώσεων που είχα στα χέρια μου για τα σεμινάρια φωτισμών που κάνω κατά διαστήματα. Και μετά σκέφτηκα δεν γράφω και ένα κεφάλαιο για αυτό το θέμα; Και ένα για το άλλο; Και κάπως έτσι μαζεύτηκαν 200 σελίδες. Το βιβλίο βοήθησε να διατηρήσω ισορροπία μέσα στην πανδημία, με έκανε να νιώθω δημιουργική και χρήσιμη, με κράτησε ψύχραιμη, γειωμένη, συγκεντρωμένη σε έναν σκοπό.

Από που αντλείς έμπνευση σε κάθε δουλειά; Προκύπτει συνήθως από την προσωπική σου αίσθηση από το έργο ή από την κατεύθυνση του σκηνοθέτη;

Η έμπνευση είναι υπερτιμημένη και ταυτόχρονα υποτιμημένη. Το ίδιο το έργο είναι η έμπνευση. Καλείσαι να καταθέσεις την προσωπική σου ανταπόκριση στο έργο, τη δεδομένη στιγμή, στο δεδομένο χώρο με τους συγκεκριμένους συνεργάτες. Η έμπνευση προκύπτει από  τη συνεργασία, την καλή χημεία, τον αλληλοσεβασμό. Ο μεγάλος ποδοσφαιριστής Κρόιφ έλεγε χαρακτηριστικά, πως «σε έναν αγώνα 90 λεπτών στατιστικά θα έχεις 3 λεπτά την μπάλα, σημασία έχει τι κάνεις τα υπόλοιπα 87 λεπτά του αγώνα, αυτό καθορίζει αν είσαι καλό παίχτης». Κατά αναλογία στην περίπτωσή μας, τα 3 λεπτά είναι η έμπνευση, τα υπόλοιπα 87 είναι το υπόλοιπο έργο. Και δυστυχώς αν δεν είσαι καλός ομαδικός παίχτης δεν γίνεται δουλειά. Το θέατρο έχει ταλαιπωρηθεί πολλά χρόνια από παρωχημένες αντιλήψεις ανωτερότητας, αριστείας, όμως πάει αυτή η εποχή, πέρασε ανεπιστρεπτί. Δεν μας χρειάζονται άλλες ντίβες στο σανίδι. Ευτυχώς, δεν είναι πλέον  cool ή απόδειξη ταλέντου – ιδιοφυίας το να είσαι κακοποιητικός, αλαζόνας ή ψωνάρα.

Μπορεί να διδαχθεί η αντίληψη πάνω στον σχεδιασμό φωτισμών; Ποια είναι η σημαντικότερη αρχή;

Όλα διδάσκονται. Ο Πικάσσο έλεγε πολύ χαρακτηριστικά «μάθε τους κανόνες σαν επαγγελματίας για να μπορείς να του σπάσεις σαν καλλιτέχνης». Ο θεατρικός φωτισμός έχει κανόνες. Το φως συνδέεται πολύ άμεσα με την τεχνολογία, είναι τεχνολογική τέχνη, ενίοτε και τεχνοκρατούμενη, όμως αυτό που έχει πραγματικά σημασία είναι η πρωτότυπη σκέψη. Όλοι τα ίδια μηχανήματα χρησιμοποιούμε, γιατί όμως ο ένας βγάζει το Α φωτιστικό αποτέλεσμα και ο άλλος το Β; Η πιο σημαντική ικανότητα είναι η ικανότητα δημιουργίας πρωτότυπης ιδέας πέραν από στεγανά. Δεν είναι εύκολο να ξεφύγεις από το αναμενόμενο, δημιουργείται μια παρακαταθήκη προηγούμενης πρακτικής, δικής σου και των ομότεχνών σου, και φέρεις αυτό το βάρος μεγαλώνοντας, ξαφνικά οι άνθρωποι περιμένουν από εσένα να κάνεις κάτι συγκεκριμένο, αρκετές φορές και ο ίδιος εγκλωβίζεσαι και αναπαράγεις πιστά τον εαυτό σου. Θα σε πάω πάλι στον ποδοσφαιριστή Γιόχαν Κρόιφ, ο οποίος έλεγε πως «Τεχνική δεν είναι να κάνεις ζογκλερικά με την μπάλα 1.000 φορές. Ο καθένας μπορεί να το κάνει αυτό με προπόνηση και τότε μπορείς να δουλέψεις σε τσίρκο. Τεχνική είναι να πασάρεις την μπάλα με την σωστή ταχύτητα, στο κατάλληλο πόδι του συμπαίκτη σου». Το θέατρο είναι σαν το ποδόσφαιρο, ξέρεις σε ποιόν πρέπει να πασάρεις την μπάλα και πότε; Οι δεξιότητες της συνεργασίας και της επικοινωνίας είναι πιο χρήσιμες από το ατόφιο, απρόσιτο ταλέντο, που δε δίνει νερό ούτε στη σκιά του.

Το φως παίζει τον ίδιο ρόλο στη ζωή και το θέατρο; Ποιες οι ομοιότητες και ποιες οι διαφορές;

Ο χρόνος και η ζωή πάνω στη σκηνή είναι πολύ συμπυκνωμένα, μέσα σε 2 ώρες οι ηθοποιοί ζουν μια ζωή δεκαετιών, -σχεδόν σε fast forward- δίχως όμως να εκβιάζουν τον χρόνο. Αυτή η μοναδική συνθήκη, η ταυτόχρονη διαστολή και συστολή του χρόνου ας πούμε, απαιτεί ειδικό χειρισμό όλων των υλικών. Στο θέατρο η σημασία του φωτός είναι διαφορετική. Στη σκηνή το δημιουργούμε και το χρησιμοποιούμε ως εργαλείο για να προωθήσουμε την αφήγηση, να φωτίσουμε χαρακτήρες, να υπογραμμίσουμε συνθήκες. Στη ζωή το φως είναι απελευθερωμένο από αυτά.

Ποια παράσταση θεωρείς κομβικό σταθμό στην πορεία σου ; Γιατί;

Αντιμετωπίζω τις παραστάσεις σαν μια συνέχεια: η κάθε παράσταση φέρει μέσα στοιχεία της προηγούμενης, ή προοικονομεί στοιχεία για την επόμενη. Δεν υπάρχουν κόμβοι, διασταυρώσεις, είναι μια συνεχής πορεία προς το άγνωστο, την έκπληξη, δεν υπάρχει business plan στην τέχνη και αυτό είναι και το ενδιαφέρον. Τα υλικά και οι ιδέες ανακυκλώνονται, πλέκονται μεταξύ τους: η κάθε παράσταση σε οδηγεί αλλαγμένο στην επόμενη, άλλοτε πιο σοφό, άλλοτε πιο κουρασμένο, πάντως σίγουρα μετατοπισμένο από τον προηγούμενο εαυτό σου, η κάθε παράσταση αφήνει το αποτύπωμά της πάνω σου, δεν ξέρεις πως θα είσαι 5 παραστάσεις μετά, προσωπικά δεν μπορώ να προβλέψω την εξέλιξη, δεν ξέρω που θα είμαι 10 χρόνια μετά αλλά αυτό ακριβώς με ιντριγκάρει.

Τι δίνει φως στην καθημερινότητά σου; Τι σου δίνει δύναμη;

Η ζωή μοιάζει με τη σκηνή: ο τρόπος που θα φωτίσεις τη ζωή σου είναι προσωπική υπόθεση του καθενός, άλλοι επιλέγουν να την φωτίσουν μονοχρωματικά με λίγες φωτιστικές αλλαγές, υπάρχουν άνθρωποι που βάζουν πολύ χρώμα στη ζωή τους, την φωτίζουν με πολυλογία, σχεδόν ασφυκτικά, οι φωτιστικές αλλαγές δεν προλαβαίνουν να ολοκληρωθούν και ξεκινούν οι επόμενες, άλλοι προτιμούν την φωτοσκίαση ή τα απότομα black out. Κάποιες φορές, ακόμη και εσύ ο ίδιος φωτίζεις λάθος τη ζωή σου, ανέμπνευστα, είναι όμως όλα μέσα στο παιχνίδι. Κάθε φορά φωτίζουμε διαφορετικές γωνίτσες του κάδρου μας. Και έτσι πορευόμαστε στην ζωή, κάνουμε σχέδια, κάποια από αυτά ανατρέπονται και πρέπει να μην μένουμε στο γεγονός ότι ανατράπηκαν τα σχέδια, αλλά να στρέφουμε αλλού το βλέμμα, να εστιάζουμε αλλού το ενδιαφέρον μας. Την δύναμη την δημιουργούμε εμείς, δεν θεωρώ ότι πρέπει να περιμένουμε να την πάρουμε από κάπου.

Επόμενα σχέδια;

«Ρίζες από Βαμβάκι», σκηνοθεσία Έφη Θεοδώρου στην Μικρή Επίδαυρο.

«Ο Μαγικός Μύλος», σκηνοθεσία Παναγιώτης Αδάμ, Λυρική Σκηνή.

Βρείτε περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το βιβλίο Σχεδιασμός Φωτισμών, Ζωγραφίζοντας επί Σκηνής στις Τέσσερις Διαστάσεις της Χριστίνας Θανάσουλα εδώ.