Μαντώ Παπαρρηγοπούλου & Κάλλια Γερακιανάκη / Women in Arts Festival - Από τη σκέψη στη δράση

Η πρωτοβουλία Women In Arts (Wom.A), ανοίγει τις πόρτες της και δημιουργεί το πρώτο της τριήμερο πολυθεματικό φεστιβάλ για την ορατότητα σε ζητήματα έμφυλης ανισότητας στον χώρο του πολιτισμού.

Μια τριήμερη γιορτή με παραστάσεις θεάτρου και χορού, συναυλίες, εκθέσεις, βιβλία, dj set, σινεμά και συζητήσεις που γιορτάζει, αναδεικνύει και ενδυναμώνει τη γυναίκα δημιουργό σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο φάσμα ειδικοτήτων. Τρεις μέρες, τρεις διαφορετικές θεματικές όπου θα κληθούν να συζητήσουν ανοιχτά εργαζόμενες στον χώρο του πολιτισμού, εκπρόσωποι των φορέων που διαμορφώνουν την πολιτισμική πραγματικότητα της χώρας, δημοσιογράφοι, ακαδημαϊκοί αλλά και καλλιτέχνες και κοινό που επιθυμεί να συμμετέχει στον διάλογο.

Περισσότερες από 20 γυναίκες δημιουργοί και καλλιτέχνες διαφορετικών ειδικοτήτων θα παρουσιάσουν τα έργα τους. Πρόκειται για μια ενδεικτική επιλογή της σύγχρονης γυναικείας δημιουργίας στην Ελλάδα με στόχο την ανάδειξη της παρουσίας και της δύναμής της στην πολιτισμική μας πραγματικότητα.

Η Μαντώ Παπαρρηγοπούλου και η Κάλλια Γερακιανάκη μας μίλησαν για την πορεία από το όραμα και την σκέψη στην πράξη και την διεξαγωγή του WOMA Festival και για την αναγκαιότητα να μιλήσουμε για όσα δικεδικούμε και να ακουστούμε.

Τι κινητοποίησε την οργάνωση του woma festival; Πως δουλέψατε για τη διεξαγωγή του;

Κάλλια Γερακιανάκη: Έχουμε πιεί πολλούς καφέδες και μπύρες συζητώντας για καταστάσεις που είτε έχουμε βιώσει είτε έχουν βιώσει φίλες ή γνωστές μας και έχουν να κάνουν με τις γυναίκες στην τέχνη, την υποεκπροσώπηση, τις διακρίσεις και τα στερεότυπα. Λέμε «πρέπει να κάνουμε κάτι» και ακούγεται σαν ατάκα από ταινία δράσης του ’80. Και τώρα κάνουμε ένα φεστιβάλ. Που σίγουρα είναι «κάτι». Κάτι σημαντικό για εμάς που το δουλεύουμε τόσο καιρό. Ορίσαμε αρμοδιότητες, πήραμε πάρα πολλά τηλέφωνα, στείλαμε άλλα τόσα μέιλ, ζητήσαμε συμβουλές, κάναμε έρευνες και ακόμα και τώρα θα υπάρχουν αδιάβαστα μηνύματα στη συζήτηση μας στο messenger. Μια συζήτηση -σχεδόν καθημερινή- που «τρέχει» εδώ και ένα χρόνο.

Μαντώ Παπαρρηγοπούλου: Το φεστιβάλ μας πυροδοτήθηκε από την ανάγκη μας να μετουσιώσουμε όλες αυτές τις συζητήσεις που κάναμε μεταξύ μας σε μια δράση, σε κάτι έμπρακτο. Έπειτα από πολλές προτάσεις καταλήξαμε στην ιδέα του φεστιβάλ κυρίως γιατί θέλαμε το πρώτο αυτό άνοιγμα προς τα έξω να έχει τη μορφή μιας μεγάλης γιορτής. Έτσι ξεκινήσαμε και καταθέσαμε την πρόταση μας στο Υπουργείο Πολιτισμού και λίγο καιρό αργότερα το φεστιβάλ μας ήταν γεγονός! Ξεκινήσαμε με τον διαχωρισμό των ημερών σε θεματικές και με γνώμονα να εκπροσωπούνται -έστω και ενδεικτικά- όσο περισσότεροι καλλιτεχνικοί κλάδοι. Μοιράσαμε αρμοδιότητες, συναντηθήκαμε ξανά και ξανά, βρήκαμε ανθρώπους να μας στηρίξουν και σιγά σιγά άρχισε να υλοποιείται.

Γιατί στην εποχή μας εξακολουθεί να υπάρχει η ανάγκη να μιλάμε για αυτονόητα ζητήματα όπως η θέση και η δράση των γυναικών;

Κάλλια Γερακιανάκη: Δεν είμαι και τόσο σίγουρη ότι μιλάμε για κάτι αυτονόητο. Τουλάχιστον όχι για όλους. Προσωπικά νιώθω ότι αυτές οι συζητήσεις έχουν αρχίσει να γίνονται πιο ανοικτά τα τελευταία δέκα χρόνια. Μέχρι τώρα ήταν ίσως περισσότερο στο «μεταξύ-μας». Είναι πολύ σημαντικό να μιλήσουμε για αυτούς τους προβληματισμούς μας. Πριν κάποιο καιρό ξεκινήσαμε να κάνουμε κάποιες έρευνες σχετικά με την παρουσία των γυναικών/θηλυκοτήτων στις καλλιτεχνικές σκηνές της Ελλάδας (θέατρο, μουσική, κινηματογράφος, λογοτεχνία, εικαστικά). Ήταν πολύ σημαντικό για εμάς να έρθουμε σε αυτή την στατιστική αναμέτρηση. Και πιστεύω ότι αποδεικνύει την αναγκαιότητα ύπαρξης τέτοιων ανοικτών συζητήσεων αλλά και τέτοιων φεστιβάλ.

Μαντώ Παπαρρηγοπούλου: Γιατί όσο κι αν μιλάμε για αυτά, στην πράξη τα πράγματα κινούνται πάρα πολύ αργά. Σε μια θεωρητική κουβέντα όλοι συμφωνούν πως οι γυναίκες είναι άξιες και ικανές για όλα, με μια γρήγορη έρευνα όμως συνειδητοποιήσαμε ότι ακόμα τα ποσοστά εκπροσώπησης των γυναικών σε θέσεις ευθύνης και ρίσκου είναι πολύ χαμηλά. Στην πράξη φαίνεται πως αρκετοί ακόμα θεωρούν τις γυναίκες καλλιτέχνες δεύτερης ταχύτητας ή ειδικές μόνο για συγκεκριμένους κλάδους. Για παράδειγμα, από το 1954 μέχρι σήμερα έχουν σκηνοθετηθεί στην Επίδαυρο 476 παραστάσεις από άντρες σκηνοθέτες και μόλις 25 από γυναίκες.

Ποια είναι η απάντηση στα στερεότυπα;

Κάλλια Γερακιανάκη: Ίσως με το να διαβάζουμε, να ενημερωνόμαστε, να συζητάμε, να ρωτάμε, να επικοινωνούμε τις απόψεις μας και τους προβληματισμούς μας, να μαθαίνουμε διαρκώς. Τώρα στο κομμάτι των στερεοτύπων στο χώρο των τεχνών, για μένα είναι πολύ σημαντικό το να γνωρίζουμε η μια την ύπαρξη και το έργο/δράση της άλλης.

Έχω ακούσει σε συζητήσεις φράσεις όπως «Μα δεν υπάρχουν αρκετές γυναίκες _________ (μουσικοί, μοντέρ, ηχολήπτριες, φωτίστριες κλπ)» ή «Δεν ξέρω καμία γυναίκα _________ (υπεύθυνη θεάτρου, παραγωγό, μαέστρο κλπ)». Και προσπαθώ να απαντάω σε αυτές τις φράσεις –όχι από αντίδραση, αλλά περισσότερο με διάθεση μοιράσματος- με λίστες ονομάτων γυναικών που γνωρίζω, τις οποίες λίστες φροντίζω ταυτόχρονα να εμπλουτίζω και να μαθαίνω ακόμα περισσότερες γυναίκες δημιουργούς. Γιατί υπάρχουν. Τις έχω δει.

Μαντώ Παπαρρηγοπούλου: Ένα πολύ βοηθητικό παράδειγμα σχετικά με τα στερεότυπα έχει δώσει ο Umberto Eco όταν ανέλυσε το φαινόμενο της «κουτσομπόλας» γυναίκας. Ουσιαστικά λέει ότι το κουτσομπολιό στην πραγματικότητα είναι πανανθρώπινο χαρακτηριστικό καθώς συνίσταται στο ενδιαφέρον για τις πράξεις των ομοίων μας, στην αξιολόγηση τους και στη συζήτηση γύρω από αυτές. Όμως, ένας άντρας που συζητάει για την πολιτική χρησιμοποιώντας ακριβώς αυτό το σχήμα ενδιαφέρον-αξιολόγηση-συζήτηση δεν θεωρείται κουτσομπόλης, αλλά κοινωνικά δραστήριος, απλώς και μόνο επειδή το κουτσομπολιό του αφορά τα «κοινά», τον δημόσιο βίο και τα δημόσια πρόσωπα. Αντίθετα, η γυναίκα που επί χιλιάδες χρόνια δεν είχε πρόσβαση στη δημόσια σφαίρα αναγκαζόταν αυτή την πανανθρώπινη ανάγκη να την περιορίζει στην ιδιωτική σφαίρα (νοικοκυριό, γειτονιά κλπ). Βλέπουμε λοιπόν πως τα στερεότυπα είναι κοινωνικά κατασκευασμένα, είναι ζήτημα ερμηνείας και όχι κάποιας αντικειμενικής πραγματικότητας.

Πως βλέπετε στην εποχή μας τις γυναίκες επαγγελματίες στην τέχνη; Ποιες είναι οι ανάγκες για την βελτίωση των συνθηκών εργασίας τους;

Μαντώ Παπαρρηγοπούλου: Προσωπικά νιώθω πως οι γυναίκες στην τέχνη ψάχνουμε ακόμα τη φωνή μας, την προσωπική μας ματιά. Είναι λογικό όταν έχουμε μεγαλώσει μέσα στο αντρικό βλέμμα των μεγάλων πατέρων της τέχνης να μην είμαστε σίγουρες για τη δική μας οπτική και ταυτότητα. Δεν μπορώ φυσικά να μιλήσω εξ ονόματος όλων, αλίμονο, η δική μου αίσθηση όμως είναι πως υπάρχει ανάγκη να δούμε κι άλλες γυναίκες σπουδαίες συνθέτριες, κι άλλες γυναίκες στην κατηγορία «κλασικοί συγγραφείς», κι άλλες γυναίκες διαχρονικές ηρωίδες και σύμβολα όπως ο πολυμήχανος Οδυσσέας. Επαγγελματικά τώρα δεν νομίζω ότι είμαι η καταλληλότερη να μιλήσω γιατί δεν έχω πολλά χρόνια εμπειρία. Παρ’ όλα αυτά τα καλλιτεχνικά επαγγέλματα στην Ελλάδα έχουν τόσο ρευστά πλαίσια και τόσο μεγάλη θολούρα όσον αφορά τα δικαιώματα, τις μισθοδοσίες και τους κανονισμούς που δεν έχεις από που να το πιάσεις, πόσο μάλλον αν είσαι θηλυκότητα.

Κάλλια Γερακιανάκη: Θα συμφωνήσω με τη Μαντώ σε αυτό. Όντως οι γυναίκες δημιουργοί ψάχνουμε τη φωνή μας, την ταυτότητα μας και ταυτόχρονα ψάχνουμε και ένα βήμα. Χώρο και ευκαιρία για δημιουργία. Τώρα όσον αφορά την βελτίωση των εργασιακών συνθηκών, οι ανάγκες είναι πολλές και είναι για όλ@.

Πως δημιουργήθηκε η ομάδα σας; Ποιοι οι στόχοι της δράσης σας;

Κάλλια Γερακιανάκη: Νομίζω όλες θα απαντούσαμε σε αυτή την ερώτηση με την φράση «Στην ταράτσα της Εριφίλης και της Ειρήνης». Είναι κάπως κάτι σαν το BIG BANG των WOMA. Ξεκινήσαμε πολύ δειλά αλλά παθιασμένα να μοιραζόμαστε εμπειρίες, όνειρα και ευχές. Είναι πολύ όμορφο όταν σκεφτόμαστε τι έχουμε καταφέρει μέσα σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα. Πάνω σε ταράτσες, σε μπύρες, σε zoom meetings, σε βόλτες, και στα «σεντόνια» του messenger. Και οι στόχοι είναι πολλοί και διαρκώς ανανεώνονται. Να γνωρίσουμε και άλλες γυναίκες δημιουργούς, να υποστηρίξουμε νέα έργα, νέες παραγωγές, να γίνει το WOMA festival θεσμός και μέρος συνάντησης, δημιουργίας και γλεντιού.

Μαντώ Παπαρρηγοπούλου: Η ομάδα μας δημιουργήθηκε ξαφνικά, απροσδόκητα αλλά απολύτως συντονισμένα. Ήταν σαν να είχαμε κάνει την ίδια κουβέντα σε δυάδες, πίνοντας καφέ και ξαφνικά οι δυάδες και οι τριάδες να ενώθηκαν σε έναν μεγάλο κύκλο πάνω στην ταράτσα της Εριφίλης Γιαννακοπούλου. Υπήρξαν άνθρωποι κλειδιά η Ιώ και η Εριφίλη γιατί μετέτρεψαν τον προσωπικό καφέ σε κάλεσμα, σε μια πρώτη μεγάλη κουβέντα. Οι στόχοι μας είναι πολλοί και χωρίζονται σε δύο βασικές κατηγορίες. Η μια έχει να κάνει με τις συνθήκες εργασίας των γυναικών δημιουργών και σε αυτήν εμπεριέχονται οι εργασιακές συνθήκες, οι ίσες ευκαιρίες, η ίση αντιμετώπιση, η εξάλειψη οποιασδήποτε μορφής κακοποίησης κ.α. Η δεύτερη κατηγορία αφορά το περιεχόμενο των έργων και τον τρόπο με τον οποίο οι γυναίκες αναπαρίστανται, που τις βλέπουμε και πως απεικονίζονται. Επομένως, ένας από τους μεγάλους μας στόχους για το μέλλον είναι να καταφέρουμε να κάνουμε θεσμό το φεστιβάλ και να έχουμε τη δυνατότητα να υποστηρίξουμε αναθέσεις πρωτότυπων έργων τα οποία θα γράφονται για το φεστιβάλ και θα παρουσιάζονται σε αυτό. Ιδανικά μάλιστα θα θέλαμε να προκύπτουν τα έργα μέσα από ερευνητικά εργαστήρια.

Είναι οι συλλογικές κινητοποιήσεις ή η ατομική ευθύνη πιο ικανός δρόμος για την αλλαγή;

Κάλλια Γερακιανάκη: Και τα δύο. Σίγουρα το «μαζί» είναι πολύ ισχυρό και ίσως μόνο συλλογικά μπορούμε να φτάσουμε στην όποια αλλαγή, αλλά ταυτόχρονα φέρουμε ένα μεγάλο βάρος και ως μονάδες. Η ατομική ευθύνη είναι εξίσου σημαντική. Πως στέκεσαι απέναντι στο όποιο πρόβλημα; Πώς ενημερώνεσαι, πως εξελίσσεσαι και πως διαμορφώνεις τον δικό σου ηθικό-αξιακό κώδικα απέναντι σε αυτό;

Μαντώ Παπαρρηγοπούλου: Μπορεί κάτι να ξεκινήσει από ένα άτομο αλλά για να φτάσει στην αλλαγή χρειάζεται τη συσπείρωση και τη συλλογικότητα αλλιώς δε θ’ αντέξει. Το μαζί έχει τεράστια δύναμη, είναι δύσκολο και απαιτητικό αλλά είναι μονόδρομος για μένα.

Θεωρείτε πως τα τελευταία ιδιαίτερα χρόνια έφεραν αλλαγές στον χώρο της τέχνης; Τι μένει να γίνει;

Κάλλια Γερακιανάκη: Τα τελευταία χρόνια έχουν αποδειχθεί «εκρηκτικά» – και ίσως κάποιες φορές αποκαρδιωτικά – για τον χώρο της τέχνης. Ωστόσο «κάτι» κινείται. Δεν είμαι σίγουρη «τι», αλλά κινείται και νιώθω πως είναι για καλό. Δυστυχώς είναι κάποια θέματα, τα οποία πάνε πίσω πολλά χρόνια και -όπως αναφέρει και η Μαντώ- είναι πολύ καλά και συχνά θεσμικά ριζωμένα. Σίγουρα λοιπόν χρειάζεται να «ξεριζωθούν» κάποια παλιά πράγματα, να δοθεί χώρος σε νέες ιδέες και φυσικά χρειάζεται χρόνος. Αλλά αυτό που χρειαζόμαστε οπωσδήποτε και είναι αναγκαίο τώρα, είναι μια ειλικρινή στάση και τοποθέτηση απέναντι σε αυτά. Γι’ αυτό και είναι απαραίτητες πρωτοβουλίες σαν τη δική μας και είναι σημαντική η συμμετοχή όλων.

Μαντώ Παπαρρηγοπούλου: Σίγουρα υπήρξαν μεγάλες αλλαγές ειδικά με το ελληνικό Me too όπου κάπως μετά από αυτό άρχισαν επιτέλους να μπαίνουν κάποια όρια. Είναι κρίμα που έπρεπε να γίνει αυτό για να καταλάβουν κάποιοι τα αυτονόητα, ότι για παράδειγμα δεν έχουν δικαίωμα να μπαίνουν στον προσωπικό σου χώρο χωρίς την άδεια σου. Τουλάχιστον όμως αποκαλύφθηκαν όχι μόνο οι δράστες αλλά και όσοι τους υποστηρίζουν και όσοι ρώτησαν «γιατί τώρα;». Έπειτα, το προεδρικό διάταγμα που απέδειξε περίτρανα τον τρόπο που αντιλαμβάνεται η κυβέρνηση τον κλάδο του πολιτισμού. Ύστερα η περικοπή των επιχορηγήσεων που αφορούν την έρευνα στον πολιτισμό. Γενικότερα, αν παρατηρήσουμε τα σημαντικά γεγονότα των τελευταίων χρόνων θα δούμε ότι το πρόβλημα είναι καλά ριζωμένο και συχνά, θεσμικά ριζωμένο. Μένουν να γίνουν πολλά, ούτε εμείς ξέρουμε πόσα, για αυτό είναι σημαντικό να έρθει κόσμος στο φεστιβάλ και ειδικά στις συζητήσεις που θα γίνουν και τις τρεις μέρες για να τεθούν τα ερωτήματα και οι προτάσεις και να δούμε πως μπορούμε να κινηθούμε, τουλάχιστον ως προς το έμφυλο ζήτημα που αντιμετωπίζει ο χώρος του πολιτισμού. Για τα υπόλοιπα, πάλι η συσπείρωση είναι η λύση.

Τι σας δίνει δύναμη και πίστη στην καθημερινότητα;

Κάλλια Γερακιανάκη: Οι ανιδιοτελείς πράξεις καλοσύνης, η ευγένεια, τα λουλούδια που μου πρόσφερε η Μαντώ τις προάλλες, ο σκύλος μου, οι φίλοι μου που ξεκινάνε οικογένεια. Και άλλα.

Μαντώ Παπαρρηγοπούλου: Η τρυφερότητα, που είναι τόσο ενοχοποιημένη και ταυτίζεται με την αδυναμία ενώ στην πραγματικότητα είναι δύναμη. Οι άνθρωποι που εκτιμώ και αγαπώ και οι άνθρωποι που συναντώ τυχαία και μου χαμογελούν χωρίς να έχουν να κερδίσουν κάτι.

Φωτογραφίες: Κωνσταντίνος Γκιώνης