Ο μύθος της Ηλέκτρας / Ένα κείμενο με αφορμή την παράσταση Τρία Κρυφά Γράμματα
Ηλέκτρα: κορίτσι ταλαιπωρημένο από τις συμφορές ή μητροκτόνος; Η μαγεία του μύθου είναι πως μας εισάγει σε μια αναζήτηση του σωστού και του λάθους, ανακαλύπτοντας τα προσωπικά μας όρια ηθικής. Καθώς ο μίτος του οικογενειακού δράματος ξετυλίγεται διαπιστώνουμε πως στις εκφάνσεις των ηρώων (Κλυταιμνήστρα, Ηλέκτρα, Ορέστης) της τραγωδίας ακουμπούν κομμάτια της ιστορίας μας, εσωτερικών διλημμάτων, ενστίκτων και εγκατεστημένων ρόλων.
Ο Ορέστης πείθεται από την αδελφή του, Ηλέκτρα, να σκοτώσει τη μητέρα τους, Κλυταιμνήστρα, και τον εραστή της (Αίγισθο), ως εκδίκηση για το θάνατο του πατέρα τους, Αγαμέμνονα.
Δανειζόμενος το μένος και την ασίγαστη επιθυμία της Ηλέκτρας να πάρει εκδίκηση για το φόνο του πατέρα της, ο Γιουνγκ προτείνει το “Σύμπλεγμα της Ηλέκτρας”. Εστιάζει στην επιθετικότητα του κοριτσιού προς τη μητέρα, που στέκεται εμπόδιο στην αγάπη και τη διεκδίκηση του πατέρα. Κατ’ αναλογία με το Οιδιπόδειο Σύμπλεγμα του Φρόιντ, όπου το αγόρι ανταγωνίζεται τον πατέρα του για χάρη της μητέρας του. Ο Φρόιντ δεν δέχτηκε ότι το Οιδιπόδειο εξελίσσεται με τον ίδιο τρόπο στα κορίτσια.
Ωστόσο, αυτό που μπορεί να εντοπιστεί με βεβαιότητα, είναι οι συνεχείς αντιφάσεις στο βίωμα της Ηλέκτρας. Η αγάπη και το μίσος ταυτόχρονα για τη μάνα. Η λύπη που μας προκαλεί η ταλαιπωρημένη της πλευρά και η απέχθεια που μας θρέφει η ψυχρή, δολοφονική πλευρά της. Ακόμα και το όνομά της επιφυλάσσει αμφισημία: Ηλέκτρα όπως φωτιά (ηλέκτωρ) ή παρθένα (α-λέκτρα), στερημένη από τη λάμψη της.
Η Ηλέκτρα έρχεται αντιμέτωπη με το διαρκές τραύμα της απώλειας. Έχασε την αδελφή της, Ιφιγένεια, ζει την απουσία του πατέρα της στον πόλεμο και περιμένει καρτερικά την επιστροφή του, σαν χάδι απελευθέρωσης. Υπομένει την παρουσία του Αίγισθου και καταρρέει ψυχικά με την εξέλιξη της ιστορίας. Η Κλυταιμνήστρα παρουσιάζεται σαν μια στερητική μητέρα, που εγωιστικά φερόμενη δεν ανταποκρίνεται στις ψυχικές ανάγκες της κόρης της. Δεν θα μπορούσε ποτέ να ιδωθεί σαν μάνα από την Ηλέκτρα, παρά σαν ένα μισητό πλάσμα.
Η σύγκρουση μάνας – κόρης, παραμένει ένα οικουμενικό ζήτημα, με την αντιπαράθεση της κόρης με το πρώτο αντικείμενο αγάπης της (τη μητέρα) να διαμορφώνει την ψυχοσεξουαλική της ταυτότητα. Προσεγγίζοντας, ως θεατές, την Ηλέκτρα με μια πιο ευαίσθητη ματιά γκρεμίζεται με μιας το είδωλο της άσπλαχνης, εκδικητικής κόρης. Μπορούμε να εντοπίσουμε τις στιγμές στην ιστορία της που τη διαμόρφωσαν, κατανοώντας τη θέση της, χωρίς η σκέψη μας να μονοπωλείται από την ανάγκη απόδοσης δικαιοσύνης.
Γράφει η Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια Αγγελική Κουτελιά