Αναστασία Χατζάρα / Δύσκολες Νύχτες: Μια διαδρομή χαράς και πόνου

Τα βιβλία σου είναι όμοια μ’ εσένα: απομονωμένα· ζούνε στη μοναξιά. Και κάτι λέξεις περίεργες: το καντενάσο, το μάσκουλο, το γλυστήρι, η μπετούγια, η λιάστρα του σύκου, η άφτρα του λύχνου, το σαμιαμίθι, το σερπετό, το χαμόπυρο…»

Μέλπω Αξιώτη, Η Κάδμω

Το πολύτιμο για τα νεοελληνικά γράμματα έργο της Μέλπως Αξιώτη, συνομιλεί με κείμενα-ντοκουμέντα από τον πολυσχιδή βίο της Ηλέκτρας Αποστόλου, ενός εμβληματικού προσώπου της Εθνικής Αντίστασης. Η ζωή της Αποστόλου, φωτίζει άλλοτε σαν προοικονομία και άλλοτε σαν ειρωνική αντίστιξη το αυτοβιογραφικό κείμενο της Αξιώτη, αγωνίστριας επίσης της Εθνικής Αντίστασης, στα χρόνια πριν από την αντιφασιστική της δράση, τα νεανικά της χρόνια. Δύο φωνές ενώνονται για να μεταδώσουν την πολυδιάστατη και συχνά γεμάτη αντιφάσεις κατάσταση της αυτοδιάθεσης για έναν υψηλότερο σκοπό, σε μια προσπάθεια αποκατάστασης της έννοιας του πατριωτισμού, που στις μέρες μας έχει γίνει ιδιαίτερα αμφιλεγόμενος.

Η Αναστασία Χατζάρα μας μίλησε για την παράσταση-αναλόγιο που παρουσιάζεται στο Θέατρο Άλμα σε σκηνοθεσία Ελένης Ζαραφίδου και μοιράζεται με την Θεοδώρα Τζήμου, για τον πλούτο της γραφής της Μέλπως Αξιώτη και την αξία της ουσιαστικής δράσης της Ηλέκτρας Αποστόλου, την διαδρομή ως την παράσταση και εντός της.

Τι σε συγκινεί στα κείμενα της Μέλπως Αξιώτη; Που εντοπίζεις την αξία τους;

Η Μέλπω Αξιώτη υπήρξε μία προσωπικότητα αρκετά «προχωρημένη» και πρωτοποριακή σε σχέση με την εποχή της όταν η κοινωνία τότε ήθελε την γυναίκα κλεισμένη στο σπίτι και να φροντίζει τα του οίκου. Η προσωπικότητα και το πνεύμα της Αξιώτη παρουσιάζεται πολύ έντονα και μέσα από το συγγραφικό της έργο γιατί ήταν μία συγγραφέας περισσότερο μοντέρνα από αυτό που άντεχε η εποχή της. Αυτό λοιπόν παρουσιάζεται αρκετά μέσα από το έργο της «Δύσκολες Νύχτες» το οποίο αν και ήταν το πρώτο της συγγραφικό εγχείρημα κατάφερε να αποσπάσει θετικά σχόλια στους φιλολογικούς κύκλους καθώς και το Βραβείο του γυναικείου συλλόγου Γραμμάτων και Τεχνών. Αυτό που είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον στην γραφή της Αξιώτη είναι η σύνδεση της αυτοβιογραφίας μαζί με την μυθοπλασία όπως για παράδειγμα είναι οι γλυκόπικρες αφηγήσεις της παιδικής της ηλικίας, η αναζήτηση ενός σπιτικού σε συνδυασμό με την μοναξιά, την ματαίωση. Μία φράση που έχει μείνει έντονα στη σκέψη μου είναι «Ώσπου να ‘ρθει η σειρά σου να σακατευτείς έχει ωραία πράγματα η ζωή».

Ποια ήταν η Ηλέκτρα Αποστόλου; Γιατί επιλέξατε να ασχοληθείτε μαζί της;

Η Ηλέκτρα Αποστόλου είναι εξίσου με την Μέλπω Αξίωτη μία προσωπικότητα δυναμική και ενδιαφέρουσα. Υπήρξε αγωνίστρια την εποχή της Εθνικής Αντίστασης. Παρότι προερχόταν από μία εύπορη οικογένεια στόχος της από μικρή ηλικία ήταν ο αγώνας της ισότητας των ανθρώπων ώστε να καταληφθεί η αδικία που υπήρχε στην κοινωνία. Ένας από τους βασικούς της αγώνες ήταν η ισότητα των γυναικών. Οι έντονες κοινωνικές και πολιτικές αναζητήσεις της θα την οδηγήσουν στην ένταξη της στο ΚΚΕ όπου και θα αρχίσει τον έντονο αγώνα των «πιστεύω» της. Η Ηλέκτρα Αποστόλου δολοφονήθηκε στα 34 της χρόνια έπειτα από τα βασανιστήρια που υπέστη από Έλληνες οι οποίοι συνεργάζονταν με τους Γερμανούς και όχι μόνο αυτό, αλλά η σωρός της πετάχτηκε στο κέντρο της Αθήνας.

Ποια είναι η πρόθεση της επιλογής σας για το αναλόγιο;

Μέσα από το συγκεκριμένο θεατρικό αναλόγιο θέλουμε να παρουσιάσουμε δύο παράλληλες φωνές. Αυτή της Μέλπως Αξιώτη μέσα από το αυτοβιογραφικό της έργο και αυτή της Ηλέκτρας Αποστόλου μέσα από τα υπάρχοντα ντοκουμέντα. Μέσα από την σκηνοθετική οπτική της Ελένης Ζαραφίδου θα δοθεί μία καθόλα σύγχρονη ματιά για την πολυδιάστατη και συχνά γεμάτη αντιφάσεις κατάσταση της αυτοδιάθεσης για έναν υψηλότερο σκοπό, καθώς και μία προσπάθεια αποκατάστασης της έννοιας του πατριωτισμού που στις μέρες μας έχει γίνει ιδιαίτερα αμφιλεγόμενος.

Ποιο ήταν το προσωπικό κέρδος από την επαφή με αυτά τα κείμενα και από την δουλειά με την ομάδα μέχρι τώρα;

Αρχικά η ενασχόληση με σημαντικά κείμενα είναι ένα πολύ ισχυρό κίνητρο. Στην προκειμένη περίπτωση κατάλαβα από την πρώτη κιόλας ανάγνωση ότι με αφορούν εξολοκλήρου, με «ιντριγκάρουν». Κατά την διάρκεια των προβών άρχισα να αντιλαμβάνομαι την δυναμική που έχουν και ο χώρος που ξαφνικά άρχισε να δημιουργείται είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον που έχει ως αποτέλεσμα να ανατρέπεται ακόμα και η αίσθηση ή η άποψη που είχε δημιουργήσει το ίδιο το κείμενο εξαρχής. Τα συγκεκριμένα κείμενα έχουν τέτοια δύναμη που μπορεί να υπάρξουν ανατροπές και κατά την διάρκεια της παράστασης. Ακόμη, σε ότι αφορά την ομάδα είναι μεγάλη μου χαρά που συνεργάζομαι με τις δύο συγκεκριμένες γυναίκες. Με τη Θεοδώρα Τζήμου έχουμε δουλέψει ξανά στο παρελθόν και είναι πάντα μεγάλη η χαρά μου να την συναντώ. Είναι γενναιόδωρη τόσο απέναντι στο κοινό (τα δίνει όλα που λέμε) όσο και απέναντι στους συναδέλφους της, είναι πάντα πολύ δοτική και υποστηριχτική. Με την Ελένη Ζαραφίδου έχουμε συνεργαστεί στο παρελθόν και είναι φίλη πολλών ετών από τα χρόνια της σχόλης του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος. Η Ελένη, στη σκηνοθεσία ξέρει επακριβώς τι θέλει να καταφέρει, έχει άποψη που δεν φοβάται να την εκφράσει και να την υποστηρίξει σθεναρά. Έχω μεγάλη εμπιστοσύνη, εκτίμηση και στις δύο. Ό,τιδήποτε αποκομίζω από τις συναντήσεις μας το κρατάω σαν φυλακτό. Περιμένω να δω που θα μας βγάλει αυτό το ταξίδι.

Σε τι συνίσταται η αντίσταση στις μέρες μας;

Η Ηλέκτρα Απόστόλου, η Μαρία Δημάδη, η Λέλα Καραγιάννη, η Ηρώ Κωνστανοπούλου είναι γυναίκες που αντιστάθηκαν και θυσίασαν τη ζωή τους για έναν ανώτερο σκοπό. Αντιστάθηκαν απέναντι στους Γερμανούς ενώ παράλληλα πάλευαν για τα δικαιώματα των γυναικών. Είναι μείζονος σημασίας το πότε και με ποιον τρόπο αντιστάθηκαν. Σκέφτομαι τις γυναίκες του τότε (την Ηλέκτρα Αποστόλου, την Μέλπω Αξιώτη) πως θα δρούσαν αν ζούσαν στην εποχή που διανύουμε. Στις μέρες μας τα πράγματα είναι θολά και μπερδεμένα. Δεν είναι σε αρκετές περιπτώσεις ξεκάθαρο το ποιος αντιστέκεται και απέναντι σε τι. Στα μάτια μου μία σύγχρονη γυναίκα που αντιστέκεται και χρησιμοποιεί την δύναμή της για έναν απώτερο σκοπό είναι η Βρετανίδα ηθοποιός Vanessa Redgrave. Η στάση της απέναντι στο προσφυγικό, η προσφορά της και ο πολιτικός λόγος της χρήζουν προσοχής. Μία φράση της που έχει εντυπωθεί στο μυαλό μου είναι «Το να χάσεις την πατρίδα σου και τη ροή της κοινωνικής σου ζωής μπορεί να συμβεί ανά πάσα στιγμή στον καθένα μας».

Τι σου δίνει δύναμη στην καθημερινότητα; Χαρά;

Χαρά και δύναμη αντλώ από τους αγαπημένους μου ανθρώπους, από την κόρη μου, τον άντρα μου, τους φίλους μου. Χαρά θα πάρω από μία ωραία φράση που μπορεί να διαβάσω κάπου, από ένα ωραίο τραγούδι, από την ευγένεια ενός αγνώστου, από τη βόλτα στον ήλιο, την πίστη, την αγάπη.