Το Έπος του Γκίλγκαμες βρέθηκε σε πήλινες πινακίδες, γραμμένο σε σφηνοειδή γραφή και χρονολογείται στον 21^ο αιώνα π.Χ. Η ιστορία θέλει τον νεαρό βασιλιά Γκίλγκαμες μαζί με τον φίλο του Ενκιντού ν’ αναζητούν τη δόξα και να κατορθώνουν άθλους υπεράνθρωπους. Όταν όμως ο Ενκιντού πεθαίνει, ο Γκιλγκαμές ξεκινάει ένα ταξίδι για τον Κάτω Κόσμο για να βρει το μυστικό της αιώνιας ζωής. Οι δύο αφηγητές, Νάνσυ Σιδέρη και Σπύρος Χατζηαγγελάκης μαζί με τη ζωντανή μουσική των Φώτη Σιώτα και Δημήτρη Χατζηζήση ξετυλίγουν την αφήγηση του έργου. Αρχαία ερωτήματα και αγωνίες, όπως ο φόβος για τον θάνατο, η αγάπη για τη ζωή, η αναζήτηση της δόξας και της αιωνιότητας, έρχονται και συναντούν εμάς, σήμερα στο 2021 μ.Χ. 

Η παράσταση, τη σκηνοθεσία της οποίας υπογράφει η Δανάη Σπηλιώτη, θα παιχτεί στις 25 Αυγούστου στο θέατρο Πέτρας στην Πετρούπολη. Η σκηνοθέτης μας μίλησε για την παράσταση που ετοίμασε με την Ομάδα Roswitha, για την ανθρώπινη δύναμη που κινείται και κινεί, για την ανάγκη να υπάρχουμε με το θέατρο και στο θέατρο.

Γιατί επέλεξες να ασχοληθείς με τη συγκεκριμένη ιστορία; Τι σε συγκίνησε σ΄αυτή;

Το περσινό καλοκαίρι είχα τη σκέψη να τρέξω ένα εργαστήρι πάνω στην προφορική αφήγηση που πάντα με ενδιέφερε. Υλικό ήταν παραδοσιακά παραμύθια και λαϊκές αφηγήσεις. Μαζί με μια ομάδα ερασιτεχνών, επαγγελματιών ηθοποιών και ανθρώπων που πρώτη φορά έμπαιναν σε τέτοια διαδικασία, διερευνήσαμε τους τρόπους με τους οποίους αφηγούμαστε. Τα Χριστούγεννα λοιπόν, με αφορμή τη συνάντηση αυτή ήρθε στα χέρια μου από έναν φίλο που συμμετείχε στο εργαστήρι το “Έπος του Γκίλγκαμες”. Αγνοούσα το κείμενο. Άρχισα να το διαβάζω με δέος και περιέργεια, και με μια αίσθηση της απόστασης που με χώριζε από τον παλιό κόσμο του έπους. Όταν έφτασα στο σημείο που ο ήρωας θρηνεί την απώλεια του φίλου του, ενστικτωδώς έβαλα να παίξει το “Departure” του Max Richter και συνέχισα να διαβάζω δυνατά. Έμοιαζε σαν ο θρήνος του ήρωα να ήταν ένας πανανθρώπινος θρήνος για τον άνθρωπο. Ήταν για μένα μια εμπειρία, κλεισμένη στο δωμάτιό μου τον καιρό της καραντίνας. Όταν τελείωσα, ήμουν σίγουρη ότι αυτήν την εμπειρία ήθελα να τη μοιραστώ με άλλους. Είναι ένα υπέροχο, ευαίσθητο κείμενο και είναι ίσως η πρώτη φορά που τα κίνητρα μου δεν ήταν “καλλιτεχνικά”. Ήθελα απλώς να μοιραστώ με τον κόσμο αυτήν την εμπειρία.

Τι νέο έμαθες για τον εαυτό σου μέσα από αυτή τη δουλειά; Τι νέες σκέψεις έκανες;

Για μένα είναι πια σημαντικό να κάνω θέατρο όσο πιο ειλικρινά μπορώ. Ακολουθώντας τις αισθήσεις μου και τις εμπνεύσεις, ίσως πιο πολύ απ’ ό,τι τη λογική. Με ενδιαφέρει η οργανική λειτουργία του ηθοποιού στη σκηνή, τόσο στην πρόβα όσο και στην παράσταση. Το σώμα του ηθοποιού είναι αυτό που ελέγχει την ιδέα. Σε έναν κόσμο που υποτάσσει το σώμα και την ατομικότητα στα συστήματα, είναι για μένα κομβικής σημασίας να θέτω στον πυρήνα της δημιουργίας την πραγματική λειτουργία του ηθοποιού και φροντίζω να δίνω χώρο σε αυτήν. Χωρίς το άγχος του αποτελέσματος. Δεν φοβάμαι πια να χάσω τον εαυτό μου. Γιατί ξέρω ότι και να ήθελα, αυτό θα ήταν ακατόρθωτο. Γι’ αυτό δεν έχω αγωνία να έχω κάποιο καλλιτεχνικό ύφος. Πιστεύω ότι έχουμε μόνο να κερδίσουμε όντας ανοιχτοί στους ανθρώπους. Και βεβαίως ότι μπορείς να κάνεις θέατρο με σεβασμό. Και ότι το θέατρο είναι κάτι πολύ ελαφρύ, ανόητο και φευγαλέο, που όμως το κάνουμε με όλη μας την πίστη.

Η ουσία του ανθρώπου παραμένει ίδια και απαράλλαχτη από καταβολής κόσμου ή αλλάζει ανάλογα με τις κρατούσες συνθήκες;

Σίγουρα αλλάζει η νοοτροπία, οι αξίες των κοινωνιών, η ηθική και οι νόμοι. Σίγουρα τα πλαίσια διαμορφώνουν. Δεν πιστεύω όμως ότι αλλάζουν την ουσία. Πιστεύω ότι η ποιότητα του ανθρώπου είναι η ίδια. Απλώς οι κόσμοι που διαμορφώνονται μας πάνε πιο κοντά στην φύση μας ή μας απομακρύνουν από αυτήν. Καμιά φορά θέλει κόπο να θυμηθούμε την αλήθεια μας. Νομίζω όμως ότι τα ανθρώπινα αντανακλαστικά της ανθρωπιάς, της αλληλεγγύης, η ανάγκη για αγάπη, ο φόβος για το θάνατο, η φιλία, η ανάγκη να αφηγούμαστε, να τραγουδάμε, αλλά και η δίψα για τη δύναμη και την υπεροχή, η τάση για καταστροφή και βία ήταν πάντα ίδιες. Αλλάζουν ανάλογα με τις συνθήκες οι σκέψεις μας για αυτές τις τάσεις του ανθρώπου και το πώς τις αξιολογούμε. Και βεβαίως τα συστήματα σχεδιάζουν τον ανθρωπολογικό τύπο που τα εξυπηρετεί και φροντίζουν να τον παράγουν μέσα από τους μηχανισμούς τους. Και εδώ θεωρώ πως η τέχνη παίζει σπουδαίο αντιστασιακό ρόλο. Η τέχνη ενώνει με αρχέγονους τρόπους και θυμίζει τη σημασία του μαζί, τη φύση του ανθρώπου.

Τι καθορίζει το αν σε έναν άνθρωπο θα επικρατήσει η φωτεινή ή η σκοτεινή πλευρά του;

Ειλικρινά, δεν ξέρω. Αυτό που εγώ προσπαθώ να κάνω ως γονέας και καλλιτέχνης είναι να είμαι ανοιχτή. Στο καλό και το κακό, στην ομορφιά και την ασχήμια. Στις αντιφάσεις μας. Κάθε φορά ξεκινάω πιστεύοντας ότι όλοι θέλουμε να συνεργαζόμαστε για το καλύτερο. Και ας την πατάω. Είναι ένα ρίσκο που παίρνω πολύ συνειδητά. Με τον γιο μου προσπάθησα από πολύ μωρό να του λέω πολλές ιστορίες και παραμύθια. Να τον φέρνω σε επαφή με τη φύση και να τον αφήνω να εξερευνά. Να παίρνει πρωτοβουλίες. Θεωρώ πως η ενσυναίσθηση είναι ένα πολύ βασικό στοιχείο που χρειάζεται να αναπτυχθεί από νωρίς. Και για να γίνει αυτό πρέπει το παιδί, αλλά και οι ενήλικες- γιατί ποτέ δεν είναι αργά! – να ερχόμαστε σε επαφή και να αναγνωρίζουμε τα συναισθήματά μας. Καλά και κακά. Για να μπορέσουμε έπειτα να τα χειριστούμε, αλλά και για να τα αναγνωρίζουμε και στους άλλους. Μας λείπει η κατανόηση. Η βαθιά κατανόηση του άλλου. Όμως αυτή είναι αλληλένδετη με μια κατανόηση της ατέλειας του εαυτού. Είναι κρίμα που αφαιρείται η τέχνη από τη ζωή των παιδιών. Όλα τα παιδιά αγαπούν την τέχνη. Επειδή είναι ένας τρόπος έκφρασης του εαυτού, μη χρηστικός. Αποκαλύπτει, εκτονώνει χωρίς να κρίνει και αυτό είναι απόλυτα απαραίτητο.

Πως θα μπορούσε να οριστεί η αιώνια ζωή; Μπορεί να επιτευχθεί –είτε μεμονωμένα είτε ως είδος;

Δεν μου αρέσει να σκέφτομαι τον θάνατο. Από μικρή είχα πολύ έντονους φόβους για το τι σημαίνει να μην υπάρχεις. Νομίζω ότι η ιδέα του θανάτου δεν συνηθίζεται. Μπορούμε ίσως να διαπραγματευτούμε την σχέση μας με την φθαρτότητα. “Κανείς το πρόσωπο δε βλέπει του θανάτου”, λέει σε ένα σημείο στο έπος του Γκιλγκαμες. Δεν τον βιώνουμε άμεσα τον θάνατο. Με το δικό μας σώμα. Όμως βλέπουμε την φθορά του σώματός μας, τις ρυτίδες, τις αλλαγές στους μυς, τις αντοχές να αλλάζουν. Νομίζω ότι κερδίζουμε χρόνο ζωής και εμπειρίας αν συμφιλιωθούμε με την φθαρτότητά μας. Ο πολιτισμός μας υμνεί τα νιάτα , την ομορφιά και την οικονομική- επαγγελματική επιτυχία. Έχουμε έναν φασισμό της ομορφιάς, της επιτυχίας, των νιάτων που είναι αδιαμφισβήτητα αξιοθαύμαστα. Θα ήθελα να κινούμαι και να αισθάνομαι όπως όταν ήμουν παιδί, που δεν είχα ιδέα τι χρώμα ήταν τα μάτια μου. Μιλάω για μια εσωτερική ψυχική ελευθερία από τον χρόνο. Βρίσκω αντίδοτο στην δημιουργία. Όταν κάνω θέατρο ή όταν γράφω είμαι στιγμιαία αιώνια. Έχω βρει το αντίδοτο στην τέχνη. Αλλά και στην καθημερινή μου ζωή φροντίζω να λέω συνεχώς ιστορίες για αγαπημένους που δεν είναι πια εδώ. Ή για ανθρώπους που συνάντησα τυχαία και κάτι είπαν που αξίζει να μείνει στη μνήμη. Η τέχνη, η συλλογική δράση και οι ιστορίες είναι η κιβωτός μας. Μας ταξιδεύουν στις επόμενες γενιές. Αγαπώ πολύ το εφήμερο. Γι αυτό αγαπώ και το θέατρο. Έχει ένα ταπεινό μεγαλείο.

Γιατί μια τόσο παλιά ιστορία εξακολουθεί να μας αφορά τόσο άμεσα;

Φαίνεται πως τα ίδια θέματα ταλαιπωρούν τους ανθρώπους απ’ την αρχή της ύπαρξής τους. Οι σπηλαιογραφίες δείχνουν πως οι πρώτοι άνθρωποι έκαναν τέχνη. Φαντάζομαι πως η τέχνη τους ήταν τελετουργική. Ήταν ο τρόπος τους να επικοινωνήσουν με το σύμπαν και τη φύση. Να ξορκίσουν, να παρακαλέσουν, να ευχηθούν. Η δύναμη και ο θάνατος είναι δυο βασικά θέματα, που μοιάζει να είναι αρχέγονα. Η τάση προς τον ουρανό, το υψηλό και η πτώση του ανθρώπου, η απώλεια, το χώμα. Είμαστε φτιαγμένοι από χώμα, μέσα μας ζει το πρωτόγονο ζώο, και ταυτόχρονα πάντα ήμασταν ως είδος ικανό για το χειρότερο και το καλύτερο. Θεωρώ πολύ συγκινητική αυτή τη διττή υπόσταση του ανθρώπου: την ασχήμια και την ομορφιά, το μεγαλείο και την αποσύνθεση του στο χώμα. Νομίζω ότι η τέχνη γλεντάει το μεγαλείο του εφήμερου.

Πως είναι η επιστροφή στις πρόβες και το θέατρο μετά από τον τόσο δύσκολο χειμώνα που διανύσαμε; Είσαι αισιόδοξη για το μέλλον;

Θυμάμαι μια στιγμή τον Μάιο που αρχίσαμε τις πρόβες να αποσυνδέομαι από την πρόβα και να αναρωτιέμαι τι κάνουμε εμείς με τις μάσκες όλοι μαζί σε έναν χώρο. Μου πήρε δύο πρόβες να συνηθίσω. Ο άνθρωπος είναι ον που συναθροίζεται. Είναι στη φύση του. Και δεν ξεχνιέται τόσο εύκολα η εγγενής του τάση. Πέρυσι το Νοέμβριο διακόπηκε η παράσταση ΤΑΟ που σκηνοθετούσα, λίγο μετά την πρεμιέρα, λόγω κορονοϊού. Ήμουν λοιπόν προετοιμασμένη να δουλέψω έχοντας στο μυαλό μου πιθανές απρόοπτες αλλαγές. Ήμασταν πολύ προσεκτικοί ως ομάδα να μην κολλήσουμε τον ιό. Ήρθε όμως η αναβολή των παραστάσεων στην Δεσκάτη, στο πλαίσιο του προγράμματος “Όλη η Ελλάδα ένας Πολιτισμός”, λόγω πυρκαγιών. Τελικά καταφέραμε να επαναπρογραμματίσουμε τις παραστάσεις για 21 και 22/8. Ζούμε σε ακραίες συνθήκες και είμαστε έτοιμοι να προσαρμοστούμε. Το θέμα είναι μέσα σε όλα αυτά πώς να παραμένεις άνθρωπος. Οι μεγάλες ιστορίες είναι όχι για όσους κατάφεραν να επιβιώσουν, αλλά για αυτούς που κατάφεραν να παραμείνουν “άνθρωποι”.

Τι σου δίνει πίστη για τη συνέχεια;

Οι όμορφες συναντήσεις με συνεργάτες που εκτιμώ, με αλληλοσεβάσμο, ειλικρίνεια και αγάπη στην τέχνη και τον άνθρωπο είναι αυτό που μου δίνει κουράγιο και αισιοδοξία. Αισθάνομαι σαν να δημιουργείται ένα δίκτυο ανθρώπων στο θέατρο με κοινή ματιά, όχι τόσο καλλιτεχνικά, όσο κοινωνικά και εργασιακά. Μια νέα συμπεριφορά. Αυτή είναι η ελπίδα μου, και μαζί η πίστη μου στην επουλωτική και συνεκτική δύναμη του θεάτρου, που μας ξεπερνάει όλους

Ταυτότητα παράστασης
Γκίλγκαμες- Η αναζήτηση της αιώνιας ζωής

Σκηνοθεσία:  Δανάη Σπηλιώτη

Παίζουν: Νάνσυ Σιδέρη, Σπύρος Χατζηαγγελάκης

Μετάφραση: Αύρα Ward

Μουσική σύνθεση/ εκτέλεση: Φώτης Σιώτας, Δημήτρης Χατζηζήσης

Σκηνικά/ κοστούμια: Αριστοτέλης Καρανάνος, Αλεξάνδρα Σιάφκου

Φωτογραφίες: Σπύρος Χατζηαγγελάκης

Σχεδιασμός αφίσας: Βάσω Μάρκου

Παραγωγή: Θεατρική Ομάδα Roswitha

Πού: Θέατρο Πέτρας, Πετρούπολη
Πότε: Τετάρτη 25 Αυγούστου στις 21:00

Διάρκεια: 75’ χωρίς διάλειμμα

Τιμές εισιτηρίων: 12 € (κανονικό), 8 € (μειωμένο: άνεργοι, φοιτητές, ατέλειες)
Προπώληση: online στο ticketservices.gr / τηλεφωνικά στο: 210 7234567, στο εκδοτήριο (Πανεπιστημίου 39-Αθήνα), καθώς και στα καταστήματα Public.

*Η παράσταση θα κάνει πρεμιέρα 21 και 22 Αυγούστου στην Ιερά Μονή Κοίμησης Θεοτόκου Δεσκάτης, στα Γρεβενά στο πλαίσιο του θεσμού «Όλη η Ελλάδα Ένας Πολιτισμός» του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού.