Μια συνάντηση του Λυσία με τον Ντεγκά. Ο λόγος Υπέρ του αδυνάτου στο στόμα της Μικρής χορεύτριας δεκατεσσάρων ετών. Ένας ανάπηρος, μπροστά στη Βουλή, κατηγορούμενος, αγωνίζεται για την αξιοπρέπεια που δικαιούται. Μια μαθητευόμενη χορεύτρια εκτίθεται σαν «τέρας» μέσα στο κλουβί, ερήμην της. Είναι μικροί, ταπεινοί, ουσιαστικά ανώνυμοι. Θα κατηγορηθούν για αυθάδεια, αλαζονεία. 

Ο λόγος Υπέρ αδυνάτου του Λυσία γράφτηκε μετά την πτώση των Τριάκοντα Τυράννων και εκφωνήθηκε στη Βουλή των Αθηναίων, από έναν ανάπηρο και άπορο πολίτη, για να υπερασπιστεί το δικαίωμά του στο επίδομα που του παρείχε η πόλη. Είναι ένα λαμπρό δείγμα χρήσης του ορθού λόγου. Το γλυπτό Μικρή χορεύτρια δεκατεσσάρων ετών του Ντεγκά εκτέθηκε πρώτη φορά το 1881 στο Salon des Indépendants μέσα σε μια γυάλινη προθήκη, όπως τα «αξιοπερίεργα» των Μουσείων Φυσικής Ιστορίας. Η «ασχήμια» του προκάλεσε σκάνδαλο στο φιλότεχνο κοινό. Το έργο σηματοδότησε βαθιά ρήξη στην ιστορία της γλυπτικής.Αποτελεί ένα από τα πρώτα δείγματα τέχνης που μιλά για την κατάρρευση των αξιών και της εικόνας του δυτικοευρωπαϊκού πολιτισμού και των προβλημάτων που δημιούργησε αυτός ο πολιτισμός. Ο σκηνοθέτης Θοδωρής Τσαπακίδης και η ηθοποιός Δέσποινα Σαραφείδου μας μίλησαν για το κείμενο, την παράσταση και τις προεκτάσεις της.

Γιατί επιλέξατε το συγκεκριμένο κείμενο; Τι σας συγκινεί σ’ αυτό;

Δέσποινα Σαραφείδου: Με συγκινούσε ανέκαθεν η γλώσσα του – πετραδάκια στον ήλιο που κροταλίζουν μέσα σε νερό. Το χιούμορ του. Η σφιχτοδεμένη επιχειρηματολογία του. Η μαστορική, ενίοτε και αφελής, ευφράδεια του ανάπηρου και άπορου κατηγορούμενου. Ο κίνδυνος της απόλυτης ένδειας. Η απεγνωσμένη επίκληση του «αδύνατου πολίτη» για δικαιοσύνη. Η αντίληψη περί πολιτείας που «θεωρεί ότι είναι κοινό το μερίδιο όλων μας και στο κακό και στο καλό».

Θοδωρής Τσαπακίδης: Η σκληρότητα. Η σκληρότητα της δημοκρατίας, η σκληρότητα του κατεστημένου, η σκληρότητα των σχέσεων.

Γιατί πρέπει να ακουστεί ο λόγος του Λυσία στην εποχή μας;

Δέσποινα Σαραφείδου: Για όλα τα παραπάνω, ίσως…

Θοδωρής Τσαπακίδης: Δεν νομίζω ότι είναι κατηγορική προσταγή. Ωστόσο, καταλαβαίνω πως αν το δει κανείς στενά σε επίπεδο δικαιωμάτων, ένας λόγος που υπερασπίζεται το αναπηρικό επίδομα ενός πολίτη έχει κάτι επίκαιρο, και το Κοινοβούλιο είναι σχεδόν απέναντι από την Οικία Κατακουζηνού, όπου ανεβαίνει η παράσταση…

Γιατί το γλυπτό Μικρή χορεύτρια δεκατεσσάρων ετών του Ντεγκά υπήρξε πηγή έμπνευσης; Γιατί να εκφέρει η χορεύτρια τον λόγο του Λυσία;

Δέσποινα Σαραφείδου: Το γλυπτό προκάλεσε κατά την παρουσίασή του ισχυρές αρνητικές αντιδράσεις. Ήταν το πρώτο που παρίστανε έναν κοινό άνθρωπο, μια κοπελίτσα ταπεινής καταγωγής. Επίσης, όντας κέρινο, ντυμένο με αληθινά ρούχα, πρόβαλλε ιδιαίτερα τη σωματικότητά της. Η χορεύτρια στέκει απλά, απλώς υπάρχει. Στην παράσταση, χρησιμοποιούμε τη στάση της, μια στάση «αυτοπεποίθησης εξ ανάγκης» για την εκφορά του λόγου του Λυσία. Τόσο η μικρή χορεύτρια όσο και ο αδύνατος έχουν κατηγορηθεί για αλαζονεία και βρίσκονται σε θέση ασθενή, ενώπιον της κρίσης των άλλων.

Θοδωρής Τσαπακίδης: Ο «αδύνατος» για τον οποίο γράφτηκε ο λόγος από τον Λυσία κατηγορήθηκε (ότι δεν εδικαιούτο το αναπηρικό επίδομα που έπαιρνε). Η μικρή χορεύτρια επίσης κατηγορήθηκε (το γλυπτό θεωρήθηκε αυθάδες, αλαζονικό, ηθικά απαράδεκτο κ.α.).

Το κράτος αποτελεί προστασία η κίνδυνο για τον πολίτη;

Δέσποινα Σαραφείδου: «Ο σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας», αναφέρεται στο άρθρο 2 του Συντάγματος. Η πραγματικότητα όμως είναι ότι σ’ αυτή τη χώρα –και σε άλλες, παρεμπιπτόντως– οι πολίτες αντιλαμβάνονται το κράτος ως περιστολή και καταπίεση.

ΘοδΤσαπακίδης: Η κυρίαρχη αντίληψη για το κράτος είναι πως πρόκειται για εχθρό, από την εφορία μέχρι τη δημοτική αστυνομία, τα παραδείγματα είναι πολλά. Αυτό δεν οφείλεται αποκλειστικά στα πραξικοπήματα, τον εμφύλιο και στα άλλα δραματικά γεγονότα της ελληνικής ιστορίας. Αντίστοιχη ήταν η αντίληψη των πολιτών για το κράτος και στη Γαλλία, πριν μερικές δεκαετίες, και πιθανώς εξακολουθεί να είναι.

Υπάρχει ανάγκη να είμαστε ενεργοί πολιτικά; Πώς θα ορίζατε μία σωστή στάση απέναντι στα κοινά;

Δέσποινα Σαραφείδου: Είμαστε εκόντως ακόντως πολιτικά όντα, εφόσον ζούμε σε κοινωνία. Η καθημερινή μας πρακτική είναι η πολιτική μας στάση. Μ’ αυτό το πρίσμα, αν διάλεγα μια λέξη που να χαρακτηρίζει τη ζωή σε κοινωνία, θα ήταν η αλληλεγγύη.

Θοδωρής Τσαπακίδης: Η ηθικολογία συχνά αποκρύπτει τη στόχευση ή και το εφαλτήριο του ομιλούντος.

Ποιος ο ρόλος του θεάτρου απέναντι στις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις της εποχής μας;

Δέσποινα Σαραφείδου: Το θέατρο, η τέχνη γενικότερα, καθρεφτίζει το παρόν – σε σπάνιες στιγμές, το υπερβαίνει ή το επηρεάζει.

Θοδωρής Τσαπακίδης: Αναγνωρίζω μια τάση σε ξένες ταινίες και τηλεοπτικές σειρές, ένα νέο ενδιαφέρον για τον κόσμο της πολιτικής. Πρόκειται για ένα είδος θεαματοποίησής της. Διάγουμε και στο θέατρο, μια, αντίστοιχη, πολιτική μόδα.

Ποια θα ορίζατε ως επαναστατική πράξη στην εποχή μας;

Δέσποινα Σαραφείδου: Το να σπας, συχνά πυκνά, το κουκούλι του εαυτού σου.

Θοδωρής Τσαπακίδης: Ένας αγαπημένος συγγραφέας, ο Αργύρης Χιόνης, προσλήφθηκε το 1982, κατόπιν διαγωνισμού, ως μεταφραστής στο  Συμβούλιο της Ε.Ε. και εγκαταστάθηκε στις Βρυξέλλες  για τα επόμενα δέκα χρόνια. Το 1992 παραιτήθηκε από τη θέση αυτή και αποσύρθηκε στο Θροφαρί, ένα μικρό χωριό της ορεινής Κορινθίας, όπου ως το τέλος της ζωής του έγραφε και καλλιεργούσε τη γη.

Πότε ένα έργο τέχνης είναι όμορφο; Πότε έχει αξία;

Δέσποινα Σαραφείδου: Στους μετανεωτερικούς καιρούς μας, έχει χυθεί πολύ μελάνι ως προς το τι θεωρείται ωραίο, και από ποιον, αλλά και σχετικά με τα κριτήρια αξίας ενός έργου τέχνης. Ο Χαλεπάς το έχει πει πολύ ωραία – «Ό,τι μου πονεί, ό,τι μου κάνει ευχαρίστηση».

Θοδωρής Τσαπακίδης: Ο Βαν Γκογκ πούλησε ένα έργο σε όλη του τη ζωή, κι αυτό στον αδερφό του, αν δεν απατώμαι.

Τι όμορφο εντοπίζετε στην καθημερινότητα;

Δέσποινα Σαραφείδου: Τη βροχή, το χαμόγελο του άλλου.

Θοδωρής Τσαπακίδης: Πρώτη φορά στο Σορέντο, ψάχναμε (με έναν φίλο) να βρούμε ένα μπαρ της προκοπής. Και ενώ ψάχναμε, χαμένοι, στα στενά, πέρασαν δυο ψηλές γυναίκες, με κοντά φορέματα, και μακριά μαλλιά.

Ποιο κομμάτι του κειμένου ξεχωρίζετε; Γιατί;

Δέσποινα Σαραφείδου: Το σημείο όπου ο αδύνατος θέτει το ζήτημα της «θεραπείας», της αναπλήρωσης της σωματικής μειονεξίας του, μέσω της ψυχικής καλλιέργειας. Σε προκαλεί να αναρωτηθείς για τη δική σου αδράνεια ή εγρήγορση, σε θέτει «ενώπιον ενωπίω». Στα αρχαία, είναι και ένα αγαπημένο ομοιοτέλευτο: «Ει γαρ εξ ίσου τη συμφορά και την διάνοιαν έξω και τον άλλον βίον διάξω, τι τούτου διοίσω;»

Θοδωρής Τσαπακίδης: Το κομμάτι που αναφέρεται στις κακές συναναστροφές του αδύνατου, όπου ο Λυσίας ανασκευάζει την κατηγορία αυτή. Είναι τόσο σαθρή η επιχειρηματολογία του, που σκέφτεται κανείς: «ήταν τελικά ένοχος;»

ΥΠΕΡ ΑΔΥΝΑΤΟΥ

H εταιρεία θεάτρου 1+1=1 παρουσιάζει μια σκηνική σύνθεση βασισμένη στο λόγο Υπέρ του αδυνάτου του Λυσία (403 π.Χ.) και στο γλυπτό Μικρή χορεύτρια δεκατεσσάρων ετών του Ντεγκά (1881).

ΙΔΡΥΜΑ ΑΓΓΕΛΟΥ & ΛΗΤΩΣ ΚΑΤΑΚΟΥΖΗΝΟΥ

Αμαλίας 4 | Κρατήσεις: 6942 220045 / mail info@katakouzenos.gr
Κείμενο: Λυσίας κ.ά.

Μετάφραση: Δήμος Σπαθάρας (Λυσίας, Υπέρ του αδυνάτου)

Σκηνοθεσία – Δραματουργία: Θοδωρής Τσαπακίδης

Σκηνικά – Κοστούμια: Βασίλης Μπαρμπαρίγος

Μουσική: Λάμπρος Πηγούνης

Χορογραφία: Δημήτρης Ράπτης

Φωτισμοί – Video teaser: Τάσος Παλαιορούτας

Βοηθός σκηνοθέτη: Μαρία Ρήγα

Επικοινωνία: Άρης Ασπρούλης

Φωτογραφίες: Δημήτρης Γερακίτης – Νικόλας Μαναίος

Αφίσα – Κάρτα: Dennis Spearman

Ερμηνεία: Δημήτρης Ράπτης – Δέσποινα Σαραφείδου

Παραγωγή: Εταιρεία θεάτρου 1+1=1

Παραστάσεις:

Διάρκεια: 65 λεπτά | Τιμή εισιτηρίου: 10 ευρώ κανονικό, 5 ευρώ μειωμένο