Το Τελευταίο Ψέμα (Σενάριο: Μιχάλης Κακογιάννης) μας μεταφέρει αυτομάτως σε ένα κόσμο σε αλλαγή. Η ζωή προχωράει (ή κάνει κύκλους), οι συνθήκες αλλάζουν, οι άνθρωποι πρέπει να ανακαλύψουν τι έχει σημασία για αυτούς και να το διεκδικήσουν. Πολλές φορές με κάθε τίμημα. Το ζήτημα είναι να στέκονται ο ένας δίπλα στον άλλο με κατανόηση και αξιοπρέπεια. Σε ένα έργο που βρίσκεται σε απόλυτη συνομιλία με την εποχή μας, η οικογένεια Πέλλα έρχεται αντιμέτωπη με την πτώση της και κάθε μέλος της με τον εαυτό του προτού διαλέξει τον προσωπικό του δρόμο. Ο σκηνοθέτης της παράστασης Ένκε Φεζολλάρι και οι ηθοποιοί Νικόλ Δημητρακοπούλου και Αντώνης Φραγκάκης μας μίλησαν για την διαδρομή τους στο έργο του Μιχάλη Κακογιάννη, για τους δρόμους που τους άνοιξε και τους ανοίγει και για όσα έζησαν μαζί!

Πως προέκυψε η ιδέα να γίνει παράσταση το συγκεκριμένο έργο;

Νικόλ Δημητρακοπούλου: Ο Ένκε ήθελε πολύ να ασχοληθεί με αυτήν την ταινία και ήθελα κι εγώ πολύ να το κάνει! Οπότε, μέσα σε άλλα καλλιτεχνικά πράγματα που συζητούσαμε, είπαμε να κάνουμε αυτήν την παράσταση. Η δουλειά του Μιχάλη Κακογιάννη με ενδιαφέρει πολύ και ήθελα να κάνουμε αυτό το έργο και να το δούμε στο σήμερα.

Ένκε Φεζολλάρι: Η ιδέα ήταν της Νικόλ και δική μου. Θέλαμε να δουλέψουμε στο Ίδρυμα και να κάνουμε κάτι που να μας αφορά. Ήθελα κι εγώ πολύ να ασχοληθώ με ένα έργο του Κακογιάννη, οπότε έδεσε και από εκεί τα πράγματα πήραν τον δρόμο τους. Και σαφώς στην εποχή μας, θέλαμε να κάνουμε ένα έργο που να έχει και μία πολιτική διάσταση.

Η ταινία υπάρχει ως αναφορά στην παράστασή σας;

Αντώνης Φραγκάκης: Κατ΄αρχήν το κείμενό μας είναι το σενάριο της ταινίας, άρα είναι η σπονδυλική μας στήλη. Η αλήθεια είναι ότι δεν θυμάμαι την ταινία. Δεν ήθελα να την δω ξανά πριν την παράσταση γιατί πάντα υπάρχει η τάση να πάρεις έτοιμες τις απαντήσεις και να πορευτείς μ΄αυτές. Έτσι κι αλλιώς, εφόσον το ένα είναι κινηματογράφος και το άλλο θέατρο, εκ των πραγμάτων αλλάζει το αποτέλεσμα.

Νικόλ Δημητρακοπούλου: Έχουμε το σενάριο κι από εκεί και πέρα όλη η σκηνοθεσία είναι διαφορετική. Στην δική μας παράσταση υπάρχει κι ο αφηγητής. Στο σενάριο του Κακογιάννη υπήρχαν σκηνοθετικές οδηγίες για τις λήψεις, τις οποίες ο Ένκε χρησιμοποίησε στον ρόλο του αφηγητή που δίνει στοιχεία για τον τόπο, τον χρόνο και τα λοιπά.

Ένκε Φεζολλάρι: Αναπόφευκτα σε επηρεάζει η ταινία στην αρχή, αλλά παλέψαμε να μην μοιάζει. Σαφώς υπάρχουν αναφορές γιατί υπάρχουν πράγματα που δεν μπορούν να αφαιρεθούν.

Είναι πολύ ωραίο που με την επιλογή αυτού του έργου κάνετε μία αναφορά στην ελληνική καλλιτεχνική ιστορία και στο ελληνικό στοιχείο γενικότερα. Εσείς ποιες σκέψεις κάνατε κατά την ενασχόλησή σας μαζί του;

Ένκε Φεζολλάρι: Είναι ένα έργο που το θέμα του έχει επανέλθει και σήμερα. Η διαφορά είναι ότι τότε υπήρχε φως μέσα στην δύσκολη κατάσταση. Κατά τ΄ άλλα δεν έχει αλλάξει κάτι. Αυτό που με αφορά στο έργο είναι η ανθρωποκεντρική του διάσταση.

Αντώνης Φραγκάκης: Φυσικά, όταν πρόκειται για ένα έργο ελληνικό, είναι πολύ πιο άμεση η ταύτιση με αυτό που συμβαίνει λόγω κοινών καταβολών. Πάντα καταλαβαίνεις το περιεχόμενο ενός έργου, αλλά όταν το χειρίζεται κάποιος που μιλάει την ίδια γλώσσα με σένα, λειτουργεί σαν χημεία. Σε τέτοιες εποχές σαν την δική μας, υπάρχει η ανάγκη να ασχοληθείς με κάτι που αφορά στην ταυτότητά σου.

Ένκε Φεζολλάρι: Ο Κακογιάννης είναι πέρα από τον κινηματογράφο. Για αυτό και ασχοληθήκαμε με το έργο του.

Νικόλ Δημητρακοπούλου: Και έχει μεγάλο ενδιαφέρον που βλέπει την Ελλάδα ως Έλληνας απ΄ έξω. Επίσης, βλέπεις πως επαναλαμβάνονται και επανέρχονται καταστάσεις.

Πως μπορούμε να υπερασπιστούμε της προσωπική μας ηθική σε μία εποχή που όλα είναι υπό αμφισβήτηση ή καταρρέουν;

Αντώνης Φραγκάκης: Η προσωπική ηθική είναι προσωπική και υπάρχει ανεξάρτητα από το τι γίνεται γύρω. Τα γύρω είναι ερεθίσματα. Επιλέγεις που θα στρέψεις την προσοχή σου. Για μένα η προσωπική ηθική είναι το καθήκον του ανθρώπου ανεξάρτητα από αυτό που βιώνει.

Οι εποχές διαμορφώνουν τους ανθρώπους ή το αντίστροφο;

Νικόλ Δημητρακοπούλου: Νομίζω ότι συμβαίνουν και τα δύο. Το που γεννιέσαι και σε τι συνθήκη βρίσκεσαι σε διαμορφώνει, αλλά ταυτόχρονα εσύ διαμορφώνεις και το επόμενο, αυτό που έρχεται.

Ένκε Φεζολλάρι: Στο έργο δεν εξετάζεται το ζήτημα του τι οδήγησε αυτήν την οικογένεια στην κατάρρευση, ούτε το να επουλωθούν τα τραύματα. Σαφώς και έχει να κάνει με το τι παραλαμβάνει κάθε νέα γενιά, αλλά το θέμα δεν είναι να δούμε τα λάθη των προηγούμενων. Το θέμα είναι να δούμε τι έχει μείνει στο εδώ και τώρα. Στην δική μας εποχή, αυτό που έχει μείνει είναι μια στάχτη. Από την άλλη σκέφτομαι, πόσο εύκολο είναι να είσαι άνθρωπος αυτήν την εποχή; Πόσο εύκολο είναι να διαχειριστείς την δική σου ύπαρξη; Άρα, μάλλον αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία είναι το πράττειν του καθενός.

Νικόλ Δημητρακοπούλου: Και η Χλόη στο έργο ανήκει σε μία οικογένεια που έχει καταρρεύσει. Έχει όμως, την επιλογή είτε να προχωρήσει στον δικό της δρόμο, είτε να μείνει εγκλωβισμένη σ΄αυτή την συνθήκη και να κάνει όλα όσα δεν την εκφράζουν. Είναι νομίζω, θέμα επιλογών.

Ένκε Φεζολλάρι: Ακόμα και στις πιο δύσκολες εποχές και καταστάσεις, η ελεύθερη βούληση υπάρχει. Απλά σε τέτοιες συνθήκες όπως αυτή που βρίσκεται η οικογένεια Πέλλα, πέφτουν οι μάσκες και αποκαλύπτονται οι αληθινοί εαυτοί.

Αντώνης Φραγκάκης: Βέβαια, έχεις την επιλογή όταν δεν πρόκειται για ακραίες συνθήκες.

Είναι η απελπισία το μόνο πράγμα που δεν μπορεί να ελεγχθεί;

Ένκε Φεζολλάρι: Ναι. Η οικογένεια Πέλλα είναι απελπισμένη και έτσι οδηγείται στις ακραίες λύσεις. Και μέσω αυτού βλέπουμε και την πολιτική και ταξική διάσταση του έργου, ειδικά σε αντίστιξη με την Κατερίνα την υπηρέτρια. Ο τρόμος των πλουσίων είναι ο φθόνος των φτωχών.

Νικόλ Δημητρακοπούλου: Και η Χλόη είναι απελπισμένη, αλλά φαίνεται ότι κάνει ένα βήμα, ότι παίρνει την κατάσταση στα χέρια της στο τέλος. Βέβαια, το τέλος μένει ανοιχτό. Δεν ξέρουμε από εκεί και πέρα τι γίνεται.

Γιατί έχει τόσο μεγάλη σημασία πως φαινόμαστε στους άλλους και τι νομίζουν για εμάς;

Αντώνης Φραγκάκης: Ίσως γιατί είναι ο καθρέφτης μας. Προσπαθούμε μέσα από τα μάτια των άλλων να καταλάβουμε ποιοι είμαστε, από το αν και πως μας αποδέχονται οι άλλοι. Το δύσκολο είναι όταν έχεις εικόνα για το ποια είναι η ταυτότητά σου και τότε αναρωτιέσαι εάν είναι αυτό που πραγματικά θες ή αν διαμορφώθηκες με αυτόν τον τρόπο για να ικανοποιήσεις τους άλλους.

Νικόλ Δημητρακοπούλου: Νομίζω ότι για κάθε άνθρωπο στην ζωή μας έχουμε έναν άλλο εαυτό. Προσαρμοζόμαστε ανάλογα με την συνθήκη.

Ένκε Φεζολλάρι: Τα πρόσωπα του έργου –όπως κι εμείς- είναι εγκλωβισμένα σε μία κοινωνική θέση ή σε μία εικόνα και αντιλαμβάνονται πως πάντα υπάρχει ένα επικριτικό μάτι. Ο αρχικός τίτλος του έργου «Το ζήτημα αξιοπρέπειας» δείχνει ότι είμαστε δέσμιοι της μοίρας μας. Έχουμε όμως, όλοι οι άνθρωποι ανάγκη να υιοθετούμε ρόλους στην καθημερινότητά μας. Είναι θέμα επιβίωσης. Όταν υιοθετήσεις ένα ρόλο, υπάρχει ένα τίμημα. Άρα, πρόκειται για ζήτημα και τίμημα αξιοπρέπειας. Αυτό είναι η παράσταση μας. Ποιο είναι το ζήτημα και ποιο είναι το τίμημα της αξιοπρέπειας για όλους τους χαρακτήρες.

Νικόλ Δημητρακοπούλου: Και φυσικά άλλο πράγμα ορίζει ως αξιοπρέπεια η οικογένεια Πέλλα και άλλο η Κατερίνα. Όλοι έρχονται αντιμέτωποι με το ζήτημα της αξιοπρέπειας, αλλά οι μεν θυσιάζουν και άλλους ανθρώπους στο όνομα της αξιοπρέπειας ενώ η δε, θυσιάζει τον εαυτό της. Εκεί υπάρχει μία λεπτή ισορροπία.

Ένκε Φεζολλάρι: Δεν είναι ανήθικη η οικογένεια Πέλλα. Απλά πρέπει να επιβιώσει.

Μεγάλο ρόλο παίζει και το χρήμα.

Νικόλ Δημητρακοπούλου: Αυτό είναι το ζήτημα σε όλο το έργο. Η έλλειψη, η ανάγκη και μέχρι που φτάνεις γι αυτήν την ανάγκη. Αυτό αποτελεί μεγάλο θέμα και για μας στην ζωή μας. Και μας αναγκάζει να κάνουμε πράγματα που δεν θέλαμε ή που δεν ονειρευτήκαμε., αλλά από την άλλη μπορεί έτσι ένας άνθρωπος να ζυμωθεί παραπάνω και να προσδιορίσει εκ νέου ποιος είναι και ποιες είναι οι πραγματικές ανάγκες. Ίσως η ευκολία του χρήματος να καθηλώνει.

Αντώνης Φραγκάκης: Νομίζω πως η μητέρα και η κόρη μιλούν πολύ πιο ειλικρινά η μία με την άλλη όταν παύει να υπάρχει η ευκολία του χρήματος.

Ένκε Φεζολλάρι: Και στην δική μας καθημερινότητα από την στιγμή που έπαψε να υπάρχει το χρήμα, είδαμε τα όρια της κοινωνίας μας που μέχρι πριν δεν φαίνονταν. Είδαμε πράγματα που δεν είχαμε δει προηγουμένως. Και η ζωή έχει τα πάντα. Είναι αγρίως όμορφη και τρομακτική και κάποιες στιγμές αυτό φαίνεται πολύ πιο έντονα.

Σε περιόδους κρίσης τι συνιστά ευτυχία; 

Αντώνης Φραγκάκης: Αυτό πάντα είναι πολύ προσωπικό. Έχει να κάνει με τις επιθυμίες του καθενός. Βέβαια, μπορεί και ένα τελείως τυχαίο γεγονός να σε κάνει ευτυχισμένο.

Ένκε Φεζολλάρι: Μπορεί μια συνεργασία να με κάνει ευτυχισμένο. Ένα ταξίδι, ένας έρωτας μπορεί να με κάνει ευτυχισμένο. Ένα πολύ ωραίο πιάτο φαγητό, ένα χαμόγελο από έναν άγνωστο στο δρόμο. Και οι άνθρωποί μας. Να μοιραζόμαστε μαζί τους μία στιγμή πραγματικά. Και όταν βρισκόμαστε 100% στο παρόν μας, είτε στη λύπη, είτε στη χαρά. Αυτό είναι ευτυχία.

Νικόλ Δημητρακοπούλου: Νομίζω πως είναι πολύ σημαντικό να καταφέρεις την στιγμή που συμβαίνει κάτι που σε κάνει ευτυχισμένο, να το συνειδητοποιήσεις και να μπορέσεις να το απολαύσεις. Έστω για λίγο.

Ποιο ήταν το προσωπικό σας κέρδος από την μέχρι τώρα κοινή σας πορεία με αυτήν την παράσταση;

Ένκε Φεζολλάρι: Το προσωπικό κέρδος είναι ότι ξαφνικά βλέπεις κάτι που μέχρι πρότινος ήταν στο χαρτί να παίρνει ψυχή. Για μένα αυτή η δουλειά είναι από τις σημαντικότερες που έχω κάνει μέχρι τώρα. Έχουμε περάσει από πάρα πολλά στάδια, αλλά είναι μαγικό να βλέπεις κάτι να δημιουργείται. Έχει ζωή. Έχω περηφάνια γι αυτή τη δουλειά.

Αντώνης Φραγκάκης: Το να ασχολείσαι με κάτι, το να είσαι παραγωγικός είναι κέρδος.

Υπάρχει κάποιο κομμάτι από το κείμενο που ξεχωρίζετε; Γιατί;

Ένκε Φεζολλάρι: Μου αρέσει αυτή η προοπτική που ανοίγει ο πρώτος τίτλος, «Ζήτημα Αξιοπρέπειας». Επίσης, το έργο τελειώνει με την λέξη «μαμά» που είναι η πρώτη λέξη που λέει ένα παιδί. Είναι το θαύμα της ζωής, ενώ το έργο είναι μια κραυγή απελπισίας. Δίνει το οριακό της ύπαρξης. Από τη μία οι άνθρωποι ίπτανται και από την άλλη καταβαραθρώνονται. Είναι ένα έργο που λέει: «δώσε μου το χέρι και ότι έρθει θα το ζήσουμε μαζί».

Φωτογραφίες: Ιουλία Κατσόγιαννου

Το Τελευταίο Ψέμα στο ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης

Ταυτότητα παράστασης
Κείμενο: βασισμένο στο σενάριο του Μιχάλη Κακογιάννη
Σκηνοθεσία, Μουσική επιμέλεια: Ένκε Φεζολλάρι
Δραματουργική επεξεργασία: Ναταλί Μηνιώτη
Σύμβουλος κειμένου: Μαρία Σκαφτούρα
Σκηνικά, Κοστούμια: Γιώργος Λυντζέρης
Φωτισμοί: Νίκος Συρίγγος
Βοηθός σκηνοθέτη: Ιωάννα Πιταούλη
Βοηθός σκηνογράφου: Ανθή Παρασκευά-Βελουδογιάννη
Φωτογραφίες- Video trailer: Άγης Θεοχαρόπουλος
Σχεδιασμός αφίσας-προγράμματος: Μαρίνα Δρακάτου
Κομμώσεις: Τάσος Καστανιάς

Ερμηνεύουν:
Νικόλ Δημητρακοπούλου (Χλόη Πέλλα)
Αθηνά Τσιλύρα ( Ρωξάνη Πέλλα)
Ανδριάνα Χαλκίδη (Κατερίνα)
Σπύρος Ζουπάνος (Κλέων Πέλλας)
Αντώνης Φραγκάκης (Γαλανός)
Στέλιος Τυριακίδης (Μάρκος)
Άλεξ Κάβδας (Νίκος Δρίτσας)
Βέφη Ρέδη (Λιλίκα)
Στέφανος Παπατρέχας (Αφηγητής/Τραγουδιστής)
Τσουανάτος Θοδωρής (Μπακάλης/Γιάννης/Εκτιμητής έργων τέχνης/ Γιατρός)
Μαρία Νεφέλη Δούκα (Λίλιαν/Πόπη)
Ιωάννα Πιταούλη (Κυρία Πανταζή)
Νατάσα Σουρλαντζή (Καίτη)

Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, Πειραιώς 206, (ύψος Χαμοστέρνας), Ταύρος, Τ.Κ. 177 78, Τηλ. 210 3418550 & 210 3418579