Μία από τις πιο σημαντικές παραστάσεις που παρακολουθήσαμε την περασμένη σεζόν ήταν η παράσταση του έργου Επαρχία του Μιχάλη Βιρβιδάκη που παρουσιάστηκε σε σκηνοθεσία Γιώργου Σκεύα στο Θέατρο Οδού Κυκλάδων Λευτέρης Βογιατζής. Μια παράσταση στην οποία όλες οι συνιστώσες συναντήθηκαν σε μία πολύ ευτυχή συγκυρία που ανέδειξε τόσο μία θεατρική δουλειά αξιώσεων, όσο και ένα νέο ελληνικό έργο που αποτυπώνει την σύγχρονη εποχή, αναδεικνύοντας παράλληλα την από χρόνια διαμορφωμένη και παγιωμένη ελληνική ταυτότητα. Ο συγγραφέας Μιχάλης Βιρβιδάκης μας μίλησε για το έργο του που κυκλοφορεί από την Κάπα Εκδοτική, τη συγγραφική διαδικασία και την συνάντησή του με τις λέξεις, το θέατρο και την επίδρασή του στη ζωή μας. Την παράσταση που σκηνοθέτησε ο Γιώργος Σκεύας, τον τρόπο που κατανόησε και προσέγγισε το κείμενο και το γεμάτο ενέργεια θέατρο του Λευτέρη Βογιατζή. Την ελληνική ταυτότητα, την Επαρχία και τον τρόπο που επιδρά στους κατοίκους της, την αντίσταση που κρύβεται σε μικρές καθημερινές πράξεις.

Τι κινητοποίησε τη συγγραφή του συγκεκριμένου έργου;

Κατ’ αρχάς σας ευχαριστώ για το ενδιαφέρον σας. Νομίζω όμως πως η ερώτησή σας δεν περιγράφει σωστά την διαδικασία της συγγραφής ενός έργου, στην περίπτωσή μου τουλάχιστον, καθώς προσωπικά δεν πηγαίνω ποτέ από το θέμα στις λέξεις αλλά από τις λέξεις στο θέμα. Θέλω να πω πως όταν ξεκινώ δεν ξέρω τι θέλω να πω καλά καλά. Απλώς βάζω μερικές λέξεις στο χαρτί μ’ έναν ποιητικό τρόπο. Με ενδιαφέρει όμως το δεύτερο βήμα μου να είναι συνεπές με το πρώτο, και το τρίτο βήμα μου συνεπές με το πρώτο και δεύτερο. Συνεχίζοντας αυτή την διαδικασία σιγά σιγά καταλαβαίνεις τι θέλεις να πεις… Σχηματίζεται ένα θέμα μέσα στο μυαλό σου που έχει κατά τεκμήριο μιαν αυτοφυή δύναμη και ικανότητα: να σε εκπλήσσει και εσένα τον ίδιον. Σε προκαλεί. Σε ενεργοποιεί και εξάπτει την φαντασία σου.

Όμως, μια και με ρωτάτε, οφείλω να πω ότι όλη αυτή η διαδικασία συγγραφής του έργου μου, που κράτησε αρκετούς μήνες, δεν θα ενεργοποιείτο αν δεν υπήρχε η ευγενική και διακριτική πρόσκληση του σκηνοθέτη Γιώργου Σκεύα που με τον τρόπο του μου έδωσε να καταλάβω πως πιστεύει στην δραματουργία μου και θα ήθελε να ασχοληθεί με ένα καινούριο κείμενό μου. Ο καλός του λόγος με έφερε στο φιλότιμο να ψάξω να δω αν έχω να πω κάτι καινούριο κι έτσι, με τον τρόπο που εξήγησα παραπάνω, γεννήθηκε η Επαρχία.

 Μέσα από τη διαδικασία της συγγραφής, τι νέο μάθατε; Πώς σας άλλαξε;

Είναι αλήθεια πως η θεατρική γραφή είναι από τα πιο απαιτητικά και κουραστικά είδη ποιητικού λόγου. Εμπεριέχει τα πάντα μέσα της, από φιλοσοφία μέχρι ατάκες του πεζοδρομίου κι όλα αυτά δεμένα με τρόπο που να μην ενοχλούν, να ακούγονται φυσικά και κατά μία πιθανή και αναγκαία συνθήκη ειπωμένα από το στόμα του προσώπου που μιλάει κάθε φορά. Κάτι όχι εύκολο θα έλεγα. Δεν είναι λίγες οι φορές που σκέφτεσαι να τα παρατήσεις, αν φυσικά είσαι ψείρας στη δουλειά αυτή… Αν λοιπόν κάτι μου έμαθε η Επαρχία είναι η αισιοδοξία πως, ναι, μπορώ να τα καταφέρω. Όμως όχι σε τέτοιο βαθμό ώστε να με αλλάξει. Σήμερα νοιώθω την ίδια απαισιοδοξία και δυσκολία  μπροστά σε μια λευκή σελίδα σαν αυτή που ένιωθα ανέκαθεν. Η Επαρχία ήταν απλώς μια ένεση αισιοδοξίας που κράτησε ένα μικρό διάστημα…

 Η συγγραφή ενός θεατρικού έργου σημαίνει αυτομάτως και μία άποψη πάνω στη σκηνοθεσία; Η παράσταση του Γιώργου Σκεύα συνάντησε το όραμά σας;

Ο Γιώργος Σκεύας είναι από τους ικανότερους και ευφυέστερους σκηνοθέτες της νέας γενιάς. Αυτό δεν θα το έλεγα πέρσι, ας πούμε, γιατί δεν ήξερα πώς δουλεύει. Σήμερα, όμως, βλέποντας τον τρόπο που εμβάθυνε στο κείμενό μου, αυτή την λέξη προς λέξη ανάλυση, κατανόηση και διδασκαλία του κειμένου όπου τίποτα δεν ακουγόταν ξεκάρφωτο, αλλά η κάθε λέξη συνδεόταν με κάποια άλλη και αυτή με κάποιαν άλλη…., νομίζω πως δικαιούμαι να το πω. Ο Γιώργος είναι σκηνοθέτης που εμπνέεται από το κείμενο και το κείμενο υπηρετεί με όλες του τις δυνάμεις. Μέσα από μια τέτοια σκηνοθετική διαδικασία δεν θα μπορούσε να μην ταυτίζεται η παράσταση ως αποτέλεσμα με το όραμα του συγγραφέα. Αλλά είναι σημαντικός και για άλλον έναν λόγο. Αντιστέκεται σε αυτήν την μοντέρνα τάση του θεάτρου να κάνουν και να λένε οι ηθοποιοί ακατανόητα πράγματα πάνω στη σκηνή και αυτό να το ονομάζουν θέατρο! Πρωτοπορία!!! Τάχα μ’ πειραματίζονται… (εδώ εγώ γελάω ή κλαίω). Μα η θεατρική πράξη ούτως ή άλλως είναι ένας ανοιχτός πειραματισμός, όποιο έργο κι αν αποφασίσεις να ανεβάσεις πάνω στη σκηνή. Ο Γιώργος δεν ακολουθεί τον συρμό, έχει δική του προσωπικότητα και την επιβάλλει στους ηθοποιούς και στην παράσταση εν γένει. Ειλικρινά ήταν ευτυχής η συγκυρία που το κείμενό μου ήρθε στα χέρια του…

 Το θέατρο του Λευτέρη Βογιατζή συμβάλλει στο τελικό αποτέλεσμα των παραστάσεων που παρουσιάζονται εκεί; Πώς συντελεί ο χώρος στο τελικό αποτέλεσμα μιας παράστασης;

Δεν μπορώ να μιλήσω γενικά εδώ. Σε μένα ναι, γιατί δούλεψα δίπλα στον Λευτέρη, αγάπησα τον χώρο, το είδος του χειροποίητου θεάτρου που ήξερε πολύ καλά να φτιάχνει ο Βογιατζής εκεί μέσα, και όλες αυτές οι εικόνες που έχουν συσσωρευτεί μέσα μου καθοδηγούν τη σκέψη μου και την ευαισθησία μου ακόμα και κατά τη διαδικασία της συγγραφής ενός έργου. Σε όλα μου τα έργα που γράφω ασκώ ασυναίσθητα ένα κριτήριο αν ή τάδε ή η δείνα λύση θα μπορούσε να εφαρμοστεί με επιτυχία στο θέατρο του Λευτέρη. Και πώς; Ακόμα και σήμερα αρκετά χρόνια μετά την αποδημία του. Αν ταιριάζει ας πούμε. Το θέατρο της οδού Κυκλάδων, όσο ατελές, μικρό, χαμηλοτάβανο και να ήταν, ο Λευτέρης ποτέ δεν το χώνεψε γιατί του δημιουργούσε πολλά προβλήματα στις πολυπρόσωπες διανομές, εντούτοις κατάφερε, μέσα από το σκηνοθετικό ταλέντο του, να δημιουργήσει μέσα μας (σε  μένα σίγουρα) κάτι σαν μέτρο σύγκρισης, έναν αενάως μετασχηματιζόμενο θεατρικό χώρο που καμιά δυσκολία δεν μπορούσε να του αντισταθεί…  Όχι βέβαια εξαιτίας του χώρου αλλά εξ αιτίας των λύσεων  που γεννούσε αυτή η δυσκολία σε μια σκηνοθετική ιδιοφυία σαν τον Λευτέρη! Και να πω εδώ κάτι τελευταίο. Στο προηγούμενο έργο που έγραψα, το Περί Φύσεως, η δράση εξελίσσεται μέσα στην θάλασσα. Πρόκειται για τρεις ανθρώπους, τον Σοφοκλή, τον Ευριπίδη και την Ευλαμπία, που την ημέρα της Παραμονής του Σωτήρος, Αύγουστο μήνα, κολυμπούν και συνομιλούν μεταξύ τους όπως κάνουμε όλοι όταν βρεθούμε με παρέα μέσα στη θάλασσα. Ένα καλοκαίρι πριν ο Λευτέρης φύγει, διαβάζαμε το έργο, και σκεφτόμαστε τη δυνατότητα παράστασής του στο θέατρο Κυκλάδων όπου μου είχε υποσχεθεί πως θα το ανεβάσει. Θυμάμαι σαν τώρα εκείνη την στιγμή, την εντύπωση που μου έκανε, όταν γύρισε και μου είπε πως θα το κάνει με νερό! Πραγματικό νερό δηλαδή, θα δημιουργούσε κάτι σαν μια μεγάλη κολυμπήθρα μέσα στο θέατρο Κυκλάδων όπου οι 3 ηθοποιοί δεν θα παρίσταναν ότι κολυμπούν αλλά θα κολυμπούσαν πραγματικά!! Εκείνη την ώρα διάβαζε τη σκέψη μου. Ή καλύτερα μια δυνατότητα που υπήρχε μέσα στο κείμενό μου επειδή ακριβώς γνώριζα πως το θέατρό του ήταν σκαμμένο όλο κάτω από τη σκηνή για τις ανάγκες της παράστασης της Αντιγόνης! Σήμερα πια μπορώ να πω πως ένας από τους λόγους που το Περί Φύσεως του άρεσε κι ήθελε να το ανεβάσει ήταν ακριβώς γι αυτή την δυνατότητα που του έδινε: να αξιοποιηθεί η σκηνή της Κυκλάδων με έναν τρόπο άλλο, που δεν είχε υπάρξει ποτέ ξανά στο παρελθόν.

 Το περιβάλλον καθορίζει το άτομο ή το αντίστροφο;

Όταν είσαι μικρός, χωρίς δυνατότητα προσωπικής σκέψης, ασφαλώς και σε καθορίζει το περιβάλλον. Όσο το άτομο ενηλικιώνεται και δημιουργεί μια δομημένη προσωπικότητα τόσο επανακαθορίζει τη θέση του απέναντι στο περιβάλλον και στις συνθήκες που μεγάλωσε. Αν βέβαια έχει διασωθεί μέχρι τότε η φλόγα μέσα του.

 Διαφέρει η νοοτροπία των Ελλήνων που ζουν στην επαρχία από αυτούς που ζουν στις μεγάλες πόλεις ή απλά διαφέρει η κλίμακα;

Διαφέρει. Ασφαλώς. Στην επαρχία όλοι γνωρίζονται μεταξύ τους, δεν υπάρχει αυτή η απρόσωπη συναλλαγή μέσω του χρήματος που υπάρχει στις μεγαλουπόλεις. Στην επαρχία ένας επαγγελματίας θα σου παραδώσει τη δουλειά που του παράγγειλες και θα ζητήσει την αμοιβή του μετά από μήνες. Όχι επειδή τον παρακάλεσες. Νοιώθει πως πρέπει να σε διευκολύνει, να σου σταθεί… Πολλά τέτοια αξέχαστα παραδείγματα στη δημιουργία του θεάτρου Κυδωνία πριν 22 χρόνια…

 Ως Έλληνες τι μας έχει καθορίσει; Τι νομίζετε ότι μας χαρακτηρίζει;

Η απόλυτη αδιαφορία για τον άλλο άνθρωπο, τον συνέλληνα. Το βλέπεις καθαρά στους δρόμους, ας πούμε, στην οδική συμπεριφορά τους. Να κάνουν τη δουλειά τους και δεν βαριέσαι… Παρκάρουν στις γωνίες και στα πεζοδρόμια και δεν μπορούν να περάσουν πεζοί, αυτοκίνητα ή λεωφορεία, δεν βγάζουν φλας ότι ετοιμάζονται να στρίψουν, πιάνουν την αριστερή λωρίδα κυκλοφορίας ενώ πηγαίνουν μόλις με 60, δεν παραχωρούν προτεραιότητα στον άλλον για να διευκολύνουν την κίνηση, να πω κι άλλα;

 Τι αποτελεί πράξη αντίστασης σε καθιερωμένες νοοτροπίες και ιδέες;

Να μην κοιτάς μόνο το τομάρι σου. Όταν βγάζεις το σκύλο σου βόλτα να κρατάς ένα πλαστικό γάντι στη τσέπη για να μαζέψεις τα σκατά του από το πεζοδρόμιο, όταν μπαίνεις στην πολυκατοικία σου να κρατάς την πόρτα ανοιχτή μέχρι να βεβαιωθείς πως την έπιασε ο άλλος που έρχεται πίσω σου, να μην βάζεις σκουριασμένα μηχανάκια μπροστά από το μαγαζί σου για να κρατήσεις τη θέση για σένα μέχρι την άλλη μέρα που θα ξανάρθεις, να μην πετάς τα σκουπίδια σου στην φύση, απλά πράγματα δηλαδή που όμως δίνουν τον τόνο!

Το θέατρο μπορεί να συντελέσει σε κάποια αλλαγή ή μετατόπιση εντός μας;

Το θέατρο στήνει έναν καθρέφτη εμπρός μας στον οποίο κοιτάζουμε τη φάτσα μας. Και όπως στον αληθινό καθρέπτη κοιταζόμαστε και διορθώνουμε το χτένισμά μας ή το ρούχο μας, έτσι και στον μέγα καθρέπτη που λέγεται θέατρο, μπορούμε να διορθώσουμε την στάση μας απέναντι στη ζωή. Ή τουλάχιστον να την ξανασκεφτούμε.

 Τι χαρίζει η συγγραφή στη ζωή σας; Πρόκειται για πειθαρχημένη εργασία ή αποτέλεσμα έμπνευσης;

Σε ένα πρώτο στάδιο είναι αποτέλεσμα έμπνευσης καθ’ ολοκληρίαν. Στη συνέχεια η έμπνευση παραχωρεί τη θέση της στην πειθαρχημένη εργασία, χωρίς αυτό να σημαίνει πως απομακρύνεται πολύ από την άκρη του μολυβιού μου…

 Τι σας δίνει δύναμη και πίστη για το μέλλον;

Η δυνατότητα να δουλεύω και να παράγω καινούρια πράγματα…

Το θεατρικό έργο του Μιχάλη Βιρβιδάκη, Επαρχία, κυκλοφορεί από την Κάπα Εκδοτική.