Τα μεγάλα έργα ανέκαθεν συντροφεύουν τις ζωές μας. Θεατρικές ιστορίες, ιδωμένες από διαφορετικές οπτικές γωνίες -χαρακτήρων, καλλιτεχνών, θεατών, χρόνων- που έχουν την δύναμη να μας παρακινήσουν, να μας μετακινήσουν, να ενεργοποιήσουν σκέψεις ή ακόμα και να πάρουν νέα μορφή, καθώς προχωράμε. Μεγάλα έργα που εγγράφονται μέσα μας και τα συναντάμε ξανά, σε κατάλληλο χρόνο. Μεγάλα έργα όπως το Ήταν όλοι τους παιδιά μου του Άρθρουρ Μίλερ που παρουσιάζεται στο Θέατρο Εμπορικόν σε σκηνοθεσία Γιάννη Μόσχου με ένα σύνολο εξαιρετικών ηθοποιών. Ο Κώστας Βασαρδάνης μας μίλησε για την παράσταση, τις σκέψεις που προκύπτουν από τα μεγάλα κείμενα και τις θεατρικές διαδρομές που ακολουθούν. 

Τι σας γοήτευσε στο έργο; Με ποιο τρόπο σας επηρέασε η ενασχόληση μαζί του;

Είχα δει το έργο σε ηλικία οκτώ εννιά ετών στο ανέβασμά του με τον Αλέκο Αλεξανδράκη στο ρόλο του Τζο Κέλλερ. Ενώ λοιπόν, νόμιζα ότι δε θυμόμουν τίποτα από την παράσταση εκείνη, μέσα στην περίοδο των προβών μας διαπίστωσα ότι το έργο είχε αφήσει ένα χνάρι μισοσβησμένο μεν αλλά όχι ανύπαρκτο! Είναι ο σκηνικός χώρος όπως περιγράφεται από τον συγγραφέα, η κλασσική “πίσω” αυλή των αμερικάνικων σπιτιών (την έχουμε δει σε πάμπολλες ταινίες και στο ανέβασμα εκείνο είχε κρατηθεί πιστά ως σκηνογραφική επιλογή) που περιέργως έχει την μεγαλύτερη επίδραση μέσα μου. Ένας κήπος κάποτε συνδυασμένος με την ευτυχία και τώρα με πολλά προβλήματα…

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Τζο Κέλλερ έκανε ένα λάθος ή οι επιλογές του προέκυψαν από την διαμορφωμένη προσωπικότητά του;

Μα η προσωπικότητά του όπως διαμορφώθηκε οδήγησε στο λάθος. Δε νομίζω ότι μπορεί κανείς να πρωτοτυπήσει ιδιαίτερα στην απάντηση στο ερώτημα αυτό. Πώς, δηλαδή, το λεγόμενο αμερικάνικο όνειρο μπορεί να έχει ολέθριες συνέπειες. Αυτό το όνειρο που, αν όχι σε όλους, στους περισσότερους ανθρώπους έχει κατά καιρούς, νομίζω, ασκήσει μεγάλη γοητεία. Η δύναμη, η ασφάλεια, η αγαπημένη οικογένεια, τα όμορφα σπίτια, η ευμάρεια. Τίποτα από αυτά από μόνο του δεν έχει κάτι κακό. Το θέμα μάλλον, δημιουργείται όταν τα θέλουμε όλα αυτά μόνο για την οικογένειά μας και δεν αντιλαμβανόμαστε τους συνανθρώπους ως ευρύτερη οικογένεια. Μέσα στον άνθρωπο βρίσκεται νομίζω η επιθυμία να υπερισχύει, είναι ένα ένστικτο αρχέγονο. Πώς τιθασεύεται; Μάλλον με την αγάπη και την παιδεία.

Το χρήμα αποτελεί αξία για εκείνον. Το επιζητά για την εξασφάλιση της οικογένειάς του ή για προσωπική ικανοποίηση;

Εξασφαλίζοντας την οικογένειά του νοιώθει προσωπική ικανοποίηση νομίζω. Το αίσθημα ότι τα κατάφερε. Ο κυνηγός που φέρνει το φαγητό στο σπίτι. Που θα δει στο γιο του τη συνέχεια του επιχειρηματία που είναι αυτός. Όλα απολύτως αναγνωρίσιμα θεωρώ. Που λατρεύει το παιδί του με μιαν αγάπη σχεδόν ερωτική. Την ίδια στιγμή βέβαια, όπως εύστοχα λέει και ο Δημήτρης Καταλειφός, τον τρώει ένα σαράκι σε σχέση με το “λάθος” της προηγούμενης ερώτησης. Δεν είναι αδίστακτος, δεν είναι μονοσήμαντα κακός. Σε καμία περίπτωση. Γι’ αυτό και αυτοκτονεί.

Μπορούμε να δούμε καθαρά και να αξιολογήσουμε αντικειμενικά τους ανθρώπους που αγαπάμε;

Νομίζω ότι τους βλέπουμε καθαρότερα με τα χρόνια κι εφόσον το θέλουμε. Και αν δούμε και εμάς τους ίδιους καθαρότερα. Το ζήτημα είναι αυτή η καθαρότερη και αντικειμενικότερη (;) ματιά να μη στεγνώσει τα πράγματα αλλά να μας βοηθήσει να ζήσουμε καλύτερα μαζί τους. Όσο αυτό γίνεται, βέβαια, γιατί έχω την εντύπωση ότι κάποιες φορές στη ζωή του, καταλαβαίνει κανείς ότι πρέπει να αποφασίσει “με ποιους θα πάει και ποιους θα αφήσει”. Στο έργο βέβαια, ο Κρις “βλέπει καθαρότερα” κι οδηγεί κατά κάποιον τρόπο τον πατέρα του στην αυτοκτονία. Είναι όμως θέατρο και χρειάζεται η διόγκωση ενός θέματος για να σταθεί γερά αυτό που θέλει να μας πει ο συγγραφέας.

Ο χαρακτήρας που υποδύεστε αναζητά επίμονα μία δικαίωση και ένα πλαίσιο για να ανήκει. Βρίσκει τελικά τίποτα από τα δύο;

Σε ένα πρώτο επίπεδο, μάλλον όχι. Υπό την έννοια ότι φεύγει από το σπίτι των Κέλλερ χωρίς να έχει πείσει την αδελφή του να μην παντρευτεί τον Κρις. Αν το έργο συνεχιζόταν μετά την αυτοκτονία του Κέλερ δεν ξέρουμε πώς θα αισθανόταν ο Τζωρτζ. Προφανώς δεν τίθεται θέμα …χαιρεκακίας, ίσως όμως να του έδινε κουράγιο η μετατόπιση του παλιού του φίλου.

Η ζωή μπορεί να συνεχιστεί μετά από οποιοδήποτε συμβάν;

Δεν το ξέρω. Όσον αφορά εμένα, δεν έχω αισθανθεί μέχρι τώρα στη ζωή μου ότι δε μπορώ να συνεχίσω μετά από κάποιο γεγονός. Έχω αισθανθεί στριμωγμένος, χαμένος, αλλά όχι τόσο απελπισμένος. Νομίζω πως είναι και θέμα ψυχοσύνθεσης. Ψυχικής δύναμης, αποθεμάτων. Έχουμε δει ανθρώπους που τους έχουν συμβεί πολλά κι εκείνοι επιμένουν. Άλλους πάλι, που δεν βάσταξαν. Νομίζω πως το να αγαπάς και να μοιράζεσαι είναι κρίσιμο πολύ. Και δύσκολο.

Αποτελεί το θέατρο παρέμβαση στα κοινωνικά προβλήματα;

Ναι. Σε άλλα έργα η παρέμβαση είναι πιο φανερή, σε άλλα όχι τόσο. Το έργο που παίζουμε, ας πούμε, στο Εμπορικόν ανήκει στην πρώτη κατηγορία. Τα έργα του Τενεσί Ουίλιαμς για παράδειγμα, πιο πολύ στη δεύτερη. Όμως, είτε μιλάμε για την μία κατηγορία, είτε για την άλλη, αυτή η παρέμβαση δε μπορεί να γίνεται ως μανιφέστο. Η τέχνη, και πιο συγκεκριμένα το θεατρικό έργο, έχει δικούς του κανόνες και άλλη ομορφιά. Δεν είναι δοκίμιο, ούτε επιστημονική μελέτη ή άρθρο. Μπορεί να μιλάει για ένα κοινωνικό θέμα αλλά ταυτόχρονα “ακούγονται” κι ένα σωρό άλλες αντηχήσεις.

Το έργο Καθώς ψυχορραγώ του Ουίλιαμ Φώκνερ που θα παρουσιαστεί στο Θέατρο Οδού Κυκλάδων τον Φεβρουάριο, έχει πάλι ως κέντρο τον πυρήνα μιας οικογένειας. Είναι η οικογένεια καταφύγιο ή λειτουργεί τελικά περιοριστικά;

Νομίζω ότι είναι και τα δύο…Από μια ηλικία και μετά η σχέση του ανθρώπου με την πατρική του οικογένεια δε μπορεί παρά να αλλάξει για να ανοίξει τα φτερά του, να δημιουργήσει, να ζήσει τη ζωή του όπως αυτός την καταλαβαίνει. Στην Ελλάδα, είναι νομίζω αρκετά συνηθισμένο οι σχέσεις με την πρώτη οικογένεια να μην υφίστανται πολλές αλλαγές. Έτσι όμως, η σχέση με τους γονείς μας κινδυνεύει να κακοφορμίσει. Κάπως έτσι το βλέπω στην παρούσα φάση. Οι αλλαγές είναι αναπόφευκτες και αναζωογονητικές.

Διαφορετικοί άνθρωποι αφηγούνται την ίδια ιστορία. Πόσο μπορεί να αλλάξει μία ιστορία όταν την δούμε από διαφορετική οπτική γωνία;

Αλίμονο αν δεν άλλαζε… Είναι το πιο ανακουφιστικό παιχνίδι. Και ατέρμονο. Βλέπουμε κάτι από μια σκοπιά που μας προβληματίζει έρχεται κάποιος και μας λέει “δες το κι έτσι”, πάμε ένα βήμα παρακάτω, μετά επιστρέφουμε στον προβληματισμό και ούτω καθ εξής. Το παρελθόν με το παρόν σε έναν συνεχή διάλογο. Δηλαδή, όχι μόνο διαφορετικοί μεταξύ τους άνθρωποι αλλά και ο ίδιος μπορεί να “ξανακοιτάξει” μια ιστορία.

Καθώς βρίσκεστε στην προετοιμασία της παράστασης, από που αντλείτε υλικό; Τι διαβάζετε; Τι σκέφτεστε;

Καταρχάς το ίδιο το κείμενο είναι ο οδηγός. Ένα θεατρικό έργο είναι μια κατασκευασμένη ζωή, της οποίας πρέπει να βρεις τους μοχλούς για να δημιουργήσεις στον θεατή το ενδιαφέρον να την παρακολουθήσει. Το “κατασκευασμένη ζωή” το λέω με την καλή έννοια. Είναι συμπυκνωμένη ζωή, έχει μέσα όσα χρειάζονται για να δημιουργεί στο θεατή το ενδιαφέρον να παρακολουθήσει το έργο. Είναι ένα παιχνίδι, κι εκτός από τις διαδικασίες ταύτισής του με το ρόλο νομίζω ότι ο ηθοποιός έχει ανάγκη να ανακαλύψει τα μυστικά της ψευδαίσθησης που πρέπει να δημιουργηθεί στον θεατή. Το θέατρο είναι πολύ πονηρό, γι΄ αυτό και γοητευτικό. Από κει και ύστερα μπαίνουν στο παιχνίδι και πολλές άλλες παράμετροι. Μπορεί να χρειάζεται να διαβάσεις κείμενα για κάποια θέματα του έργου που δεν σου είναι και τόσο οικεία ή να πρέπει να βρεις σημείο επαφής με έναν συνάδελφό σου που δεν “κολλάς” τόσο. Ή να χρειάζεται μια έξτρα τεχνική δουλειά λόγω του χώρου που παίζεται ένα έργο. Και τόσα άλλα που προκύπτουν κάθε φορά…΄Ο,τι και να πούμε, πάντα κάτι θα μας εκπλήσσει δημιουργώντας άγχος αλλά πιθανόν και μεγαλύτερη ικανοποίηση!

Ήταν όλοι τους παιδιά μου

Συντελεστές παράστασης:
Μετάφραση: Δάφνη Οικονόμου
Σκηνοθεσία-Δραματουργική επεξεργασία: Γιάννης Μόσχος
Σκηνικά-Κοστούμια: Τίνα Τζόκα
Μουσική-Ήχοι : Άγγελος Τριανταφύλλου
Φωτισμοί: Λευτέρης Παυλόπουλος
Κίνηση: Ανθή Θεοφιλίδη
Βοηθός σκηνοθέτη: Εύη Νάκου

Πρωταγωνιστούν:
Τζο Κέλλερ: Δημήτρης Καταλειφός
Κέητ Κέλλερ: Αλεξάνδρα Σακελλαροπούλου
Κρις Κέλλερ: Γιώργος Βουρδαμής
Ανν Ντήβερ: Δανάη Επιθυμιάδη
Τζωρτζ Ντήβερ: Κώστας Βασαρδάνης
Δρ. Τζιμ Μπέηλις: Δημήτρης Καραμπέτσης
Σου Μπέηλις: Ευγενία Αποστόλου
Φρανκ Λούμπεϊ: Γιώργος Τζαβάρας
Λύντια Λούμπεϊ: Ιωάννα Πιατά

Θέατρο Εμπορικόν
Σαρρή 11, Ψυρρή

Η παράσταση του έργου Καθώς ψυχορραγώ του Ουίλιαμ Φώκνερ θα παρουσιάζεται στο Θέατρο Οδού Κυκλάδων από τον Φεβρουάριο.