Για να μπορέσει ένας άνθρωπος να ζήσει την ζωή του, πρέπει να βρει την θέση του στο άπειρο του σύμπαντος που μοιράζεται με άλλα πλάσματα, τόσο του ίδιου όσο και διαφορετικού χρόνου. Πρέπει να βρει την θέση του στην ροή των πραγμάτων της καθημερινότητας του μικρόκοσμού του. Πρέπει να βρει την θέση του μέσα του. Ποιος είναι, που θέλει να ανήκει, ποια πράγματα πιστεύει και για ποια θέλει να παλέψει. Ο Δημήτρης Πασσάς συμμετέχει στην παράσταση του έργου Edmond του David Mamet που παρουσιάζεται σε σκηνοθεσία Μαριάννας Κάλμπαρη στο Θέατρο Τέχνης, καθώς και στην παράσταση του έργου Το χρονικό του Χρόνου του Stephen Hawking που παρουσιάζεται (πρεμιέρα 24/2) στο ίδιο θέατρο σε σκηνοθεσία Νατάσας Τριανταφύλλη. Μας μίλησε για τις παραστάσεις που συμμετέχει και τους δρόμους που οδηγούν την σκέψη του, την ρευστότητα του άπειρου και ταυτόχρονα πολύ προσωπικού μας σύμπαντος και την θέση που -έχει αξία να- παίρνουμε απέναντι και μέσα στη ζωή.

Ο Έντμοντ είναι ένας ήρωας που θυμίζει τον Βόυτσεκ, που σε καιρό κρίσης αναζητά το κάτι καλύτερο και τελικά δεν επαληθεύεται, που η βία που συναντά στην ζωή του τον οδηγεί κι αυτόν στη βία.

Η βία που συναντά στη ζωή του δεν είναι άμεση, δεν αναγνωρίζεται εύκολα. Είναι τύπος βίας που συναντάται κυρίως στην αμερικανική κοινωνία. Πρόκειται για την βία της επιβολής του ρυθμού, η βία της κανονικότητας που επιβάλει να κάνει κάποιος τα πράγματα ως είθισται και μόνο έτσι. Η χώρα των ευκαιριών είναι και η χώρα των λεόντων. Αυτού του είδους η βία είναι που οδηγεί και τον Έντμοντ στη βία, την οποία δεν εκφράζει μόνο όταν σκίζεται το παραπέτασμα που τον χωρίζει από την τρέλα κατά τον Γκαίτε, αλλά ζει μέσα της. Την ταυτότητά του δεν την γνωρίζουμε ακριβώς. Είναι ένας από αυτούς που κάπως τα καταφέρνουν. Η κοινωνία στην οποία ανήκει μοιάζει πολύ με την σημερινή παρόλο που το έργο έχει γραφτεί σαράντα χρόνια πριν. Ο Έντμοντ μέσα σ΄αυτή τη κοινωνία αναζητά το “άλλο”. Έχει έναν αόριστο θαυμασμό για το παρελθόν και νομίζει ότι παλιά τα πράγματα ήταν καλύτερα γιατί στην δική του εποχή έχουν χαθεί οι αξίες. Καταλαβαίνει πως βρίσκεται μέσα σε κάτι σαθρό. Παρόλα αυτά, σε αντίθεση με τον Βόυτσεκ, ο Έντμοντ δεν έχει αγάπη μέσα του, δεν μπορεί να αγαπήσει. Στην παράστασή μας έχουμε φτιάξει ένα σύμπαν επτά ανθρώπων που αναπαράγει θραύσματα από τον κόσμο του Έντμοντ. Οι περισσότεροι χαρακτήρες θα λέγαμε ότι μοιάζουν με αρχέτυπα.

Τι ψάχνει ο Έντμοντ;

Ας πούμε ότι ψάχνει την θέση του μέσα σ΄ένα κόσμο που ενδεχομένως δεν τον περιέχει.

Ο δικός σου ρόλος;

Μέσα στο σύμπαν του έργου και της παράστασης υπάρχει ένα μεφιστοφελικό αλλά όχι εξαπατητικό alter ego του Έντμοντ που του μιλάει ενισχύοντας τις ιδεοληψίες του, που τον κατευθύνει και του δίνει μικρές συμβουλές, οδηγώντας τον κάθε φορά στα άκρα. Όλο το σύμπαν είναι ένα σύμπαν ψεύτικου χαμόγελου, διαφήμισης, μάσκας, γύμνιας, έκθεσης της ωμότητας. Τα πάντα είναι προς πώληση. Ο Έντμοντ καταλήγει στην φυλακή και εκεί το έργο αποκτά το γνώριμο ύφος του Μάμετ.

Όλη αυτή την περίοδο που ασχολείσαι με το σύμπαν του Μάμετ, τι νέες σκέψεις έχεις κάνει;

Θα έλεγα ότι τα κείμενα με τα οποία ήρθαμε σε επαφή, κάνοντας έρευνα για τον αν υπάρχει ελεύθερη βούληση, με επηρέασαν ιδιαίτερα γιατί έχουν άμεση σχέση με την εποχή που ζω τώρα. Μια άποψη είναι ότι όταν καταλαβαίνεις πως λειτουργεί κάτι, έστω και λίγο, μπορεί και να καταφέρεις να το ελέγξεις. Αυτή είναι και η πρώτη κουβέντα που λέω στο Χρονικό του χρόνου και νομίζω ότι είναι το σημείο τομής των δύο κύκλων που στην πραγματικότητα είναι αρκετά απομακρυσμένοι. Και οι δύο όμως, έχουν να κάνουν με την κατανόηση των πραγμάτων. Προσπαθώ να καταλάβω την θέση μου στο σύμπαν, την θέση μου στον κόσμο που με περιβάλλει. Αυτό που σκέφτομαι πολύ έντονα είναι πως σε αυτόν τον κόσμο το σημαντικότερο είναι να μην είμαστε επιφανειακοί. Πρέπει να σεβόμαστε τον χρόνο που μας έχει δοθεί.

Είσαι αισιόδοξος;

Πιστεύω πως τα πράγματα πηγαίνουν προς το καλύτερο. Αν τα δούμε σε μεγάλη κλίμακα και δεν κοιτάμε μόνο τον εαυτό μας και την εποχή μας, πηγαίνουν προς το καλύτερο.

Πως θα μπορούσαμε να ορίσουμε την ευτυχία;

Δεν ξέρω τι είναι η ευτυχία. Νομίζω πως είναι συμβάν. Όσο περισσότερο προσπαθούμε να το ορίσουμε, τόσο λιγότερο το ζούμε. Δεν είναι μια σταθερή κατάσταση πάντως, σίγουρα. Είναι σαν να προσπαθείς να φωτογραφήσεις έναν τροχό που κινείται.

Στην εποχή μας δεν υπάρχει μια δυσκολία σύνδεσης με τους άλλους;

Πρόσφατα διάβαζα σε ένα βιβλίο ότι αυτό είναι ένα ζήτημα της εποχής μας γιατί επηρεαζόμαστε από την ψευδαίσθηση της πολλαπλής επιλογής και δεν μπορούμε να στεριώσουμε πουθενά γιατί σκεφτόμαστε διαρκώς μήπως υπάρχει κάτι άλλο. Σκεφτόμαστε τα πράγματα με μια διάθεση αγοράς του επόμενου μοντέλου και δεν δαπανούμε χρόνο να φροντίσουμε και να διορθώσουμε κάτι. Μου αρέσει η σκέψη της φροντίδας και του να διορθώσεις κάτι που έσπασε. Οι ρωγμές μου είναι η δύναμή μου. Κάπως έτσι.

Η ελευθερία είναι επικίνδυνη; Πρέπει να περιορίζεται; Κι αν ναι, που είναι αυτό το σημείο;

Το μεγάλο ερώτημα είναι εάν υπάρχει ελευθερία. Η αίσθηση της μη προβλεψιμότητας ή της υψηλής τυχαιότητας, δεν συνεπάγεται ελευθερία. Δεν είναι επικίνδυνη η ελευθερία. Πρέπει να τη διαφυλάσσουμε.

Συμμετέχεις και στο Χρονικό του χρόνου.

Αυτό είναι ένα σπουδαίο βιβλίο. Καλύτερα, είναι ένα σπουδαίο θέμα. Εμείς κάναμε κάθε κεφάλαιο του βιβλίου μία θεατρική σκηνή σε συνδυασμό με θραύσματα λογοτεχνίας και δικά μας κείμενα, όπου το φως, το απόν πρόσωπο, γίνεται τελικά ο πρωταγωνιστής. Το βασικό ερώτημα είναι γιατί υπάρχει κάτι αντί για το τίποτα ή ποια είναι η θέση μου απέναντι στον κόσμο.

Δύο παραστάσεις παράλληλα.

Είμαι σε δύο περιβάλλοντα που εκτιμώ και αντλώ πράγματα. Η δουλειά μας είναι αθλητική και κάποιες φορές τυχαίνει να πέσουν δύο αγώνες μαζί. Έχω φροντίσει να προετοιμαστώ γι αυτό. Νομίζω η δουλειά μας έγκειται στο να μην φαινόμαστε εμείς, αλλά με επιδέξια δάχτυλα να ανοίξουμε ένα όστρακο χωρίς να τραυματιστούμε και κατά συνέπεια να τρομάξουμε τον θεατή, και να αποκαλύψουμε τι έχει μέσα χωρίς αυτό να χαλάσει.

Η σύλληψη της ασημαντότητας του ανθρώπου μες το σύμπαν τι σκέψεις σου γεννά;

Δεν ξέρω αν υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που έρχονται αντιμέτωποι με αυτούς τους συλλογισμούς.  Είναι λογικό νομίζω, ο κόσμος που μας αφορά στην καθημερινότητα να είναι ο κόσμος που φτιάχνουμε εμείς.

Ζουν πιο ευτυχισμένοι οι άνθρωποι που διαβάζουν, ψάχνουν, αναρωτιούνται ή εκείνοι που έχουν μια πιο απλή και σίγουρη αντίληψη για τα πράγματα;

Ο Ουέλμπεκ στα Στοιχειώδη Σωματίδια λέει πως η θλίψη έρχεται όταν παύουν να μας απασχολούν τα λιγότερο σημαντικά. Επομένως λέει, μπορούμε να δούμε έναν καταθλιπτικό ερωτευμένο, αλλά δεν θα δούμε ποτέ έναν καταθλιπτικό πατριώτη. Οπότε, μπορούμε να πούμε ότι η σύνδεση με ένα πιο βασικό επίπεδο κατανόησης του κόσμου, ενδεχομένως να σημαίνει και τον περιορισμό της θλίψης. Όμως, στα ανοιχτά υπάρχουν πολλά όμορφα τοπία που δεν θα μπορέσουμε αλλιώς να δούμε. Πολύ βαθιά ευδαιμονία υπάρχει εκεί που βρίσκεται και ο κίνδυνος της πολύ βαθιάς θλίψης. Ούτως ή άλλως δεν μπορείς να επιλέξεις την στάση σου στην ζωή. Το μόνο που μπορεί να επηρεαστεί είναι ίσως η φιλομάθεια.

Πολύ βαθιά ευδαιμονία υπάρχει εκεί που βρίσκεται και ο κίνδυνος της πολύ βαθιάς θλίψης.

Που συναντιέται η τέχνη με την επιστήμη;

Είναι το ίδιο. Αν κοπιάζεις να ανακαλύψεις μέσα από αυτά την βαθύτερη τάξη του κόσμου, είναι το ίδιο.

Μέσα σ΄αυτή τη ρευστότητα της ζωής υπάρχει κάτι σταθερό;

Υπάρχουν κάποιες σταθερές παράμετροι, αλλά στην πραγματικότητα μόνο η αλλαγή είναι σταθερή.

Τι χρειάζεται το θέατρο της εποχής μας;

Μάλλον του χρειάζεται αυτό που του συμβαίνει. Δεν είναι αποκομμένο από όλα τα υπόλοιπα που μας συμβαίνουν. Όπως έχουν πει πολύ σημαντικοί άνθρωποι του θεάτρου, καμία παράσταση δεν έχει αλλάξει τον κόσμο. Ευελπιστώ πάντως να ανοίγει ένα παράθυρο.

Τι σου δίνει δύναμη και πίστη στην καθημερινότητα;

Οι αγαπημένοι μου άνθρωποι. Η οικογένειά μου, η σύντροφός μου. Και η πίστη στην πίστη. Στο Χρονικό του χρόνου λέει πως όταν συνειδητοποιείς το ενδεχόμενο ενός πρόωρου θανάτου, συνειδητοποιείς πως αξίζει να ζεις τη ζωή και πως έχεις να κάνεις ένα σωρό πράγματα. Ο χρόνος είναι πολύ λίγος και είναι πολύ ευχάριστο που είμαστε εδώ.

Φωτογραφίες: Cue

Edmond του David Mamet σε σκηνοθεσία Μαριάννας Κάλμπαρη στο Θέατρο Τέχνης

Το χρονικό του Χρόνου του Stephen Hawking σε σκηνοθεσία Νατάσας Τριανταφύλλη στο Θέατρο Τέχνης