Ο Δημήτρης Τάρλοου σκηνοθετεί στο Θέατρο Πορεία το συγκλονιστικό μυθιστόρημα του Μ. Καραγάτση, Γιούγκερμαν, και κατορθώνει -με την συμβολή των συνεργατών του- να φέρει επί σκηνής πρόσωπα, ιστορίες και πάθη που αποτυπώνουν την μεσοπολεμική Ελλάδα, τις κοινές μας καταβολές και την ιστορία μας, την ανθρώπινη ύπαρξη. Η πορεία του Γιούγκερμαν, οι περιπέτειές του και η αμφιλεγόμενη προσωπικότητά του, παρουσιάζονται σε μια παράσταση με ρυθμό -στα γεγονότα, στις κινήσεις, στο σημαντικό ηχητικό τοπίο της. Η Λήδα Μανιατάκου που επωμίζεται τρεις ρόλους, ενώ παράλληλα επανασυνθέτει κάθε βράδυ την μουσική της παράστασης, μας μίλησε για το Σύμπαν του Γιούγκερμαν και του Καραγάτση, τις δυσκολίες του εγχειρήματος και τα κέρδη της πολύτιμης συνεργασίας, τα πάθη που κυβερνούν τις μάταιες ζωές ηρώων και ανθρώπων. 

Τι σε συγκινεί στο έργο του Μ. Καραγάτση;
Η ματαιότητα της ανθρώπινης ύπαρξης.“Η μοίρα των ανθρώπων είναι ο θάνατος, η μοίρα των θεών είναι η λήθη” αποφαίνεται ο Καραμάνος. Και ο Γιούγκερμαν κάνει τον απολογισμό του λίγο πριν το τέλος του στη μητρική αγκαλιά: “Ματαιότητες…δε βρήκα ρυθμό σε αυτό το ανέβασμα”. Όπως και οι άλλοι ήρωες της τριλογίας του ‘Εγκλιματισμού κάτω από τον Φοίβο’, έτσι και οι ήρωες του Γιούγκερμαν κυνηγούν το Φως, τοn “Φοίβο τρισήλιο” – κάτι που μάς παραπέμπει στην αρχαία ελληνική αντίληψη περί ευτυχίας, που ισοδυναμεί με την ισορροπία μεταξύ σώματος, πνεύματος και ψυχής. Παρά τη θυελλώδη διεκδίκηση για τις ομορφιές της ζωής, το τέλος έρχεται αδυσώπητο, ειρωνικό, μάταιο. Θα ξανασυναντηθούν όλοι τους στον Μεγάλο Ύπνο, στην Ανυπαρξία – δηλαδή ποτέ.

Τι σε κινητοποίησε να συμμετέχεις σε ένα τόσο απαιτητικό εγχείρημα;
Είναι μεγάλη τύχη και ευλογία να συμμετέχω στην παράσταση του αγαπημένου μου ελληνικού μυθιστορήματος. Ο Γιούγκερμαν είναι από την εφηβεία μου ένα ευαγγέλιο ιδεών, συναισθημάτων και συγκινήσεων. Κάποια δέσμη συμπαντικής δύναμης με έφερε κοντά σε όλους αυτούς τους υπέροχους συνεργάτες του θεάτρου Πορεία και ειδικά τον Δημήτρη Τάρλοου. Είμαι ευγνώμων.

Πως έχει εξελιχθεί από την αρχή των προβών μέχρι τώρα; Ποιο ήταν το προσωπικό κέρδος μέχρι αυτό το σημείο;

Ήδη από τις πρόβες ήταν φανερό ότι ο Γιούγκερμαν θα ήταν μια παράσταση αξιώσεων αλλά και απαιτήσεων. Είναι τεράστια τα ψυχικά και σωματικά αποθέματα που απαιτούνται από όλο το θίασο προκειμένου η παράσταση να φτάνει κάθε φορά στο ύψος του κειμένου, να συγκινεί, να ωριμάζει και να απογειώνεται μέρα τη μέρα. Για μένα όλο αυτό το διάστημα των προβών και των παραστάσεων αποτελεί ένα μοναδικό δημιουργικό ταξίδι υπό σπάνιες, μάλιστα, συνθήκες ήθους, αισθητικής, σεβασμού, συνεργασίας και ευθύνης.
Η παράσταση έχει πάρει πια το δρόμο της για τα καλά, κι εγώ απολαμβάνω καθημερινά να ερμηνεύω τόσο την περίπλοκη παρτιτούρα των τριών ρόλων μου όσο και τη μουσική της παράστασης δίνοντας το 100% μου. Όντας όλη την ώρα επί σκηνής, παρακολουθώ με προσήλωση τους εξαιρετικούς συναδέλφους μου να δίνουν τις μάχες των ρόλων τους – το οποίο και θεωρώ το καλύτερο μάθημα υποκριτικής. Κι έχω την τύχη να ακούω και να ξανακούω το σπαρακτικό κείμενο του Γιούγκερμαν. Υπάρχουν φράσεις που σταθερά μού φέρνουν λυγμούς. Σκουπίζω κρυφά τα μάτια μου και ξαναβγαίνω όπως όπως στη σκηνή για να παίξω την Αντιόπη ή τη Νίτσα… Ο Γιούγκερμαν είναι ένα έργο υψηλών συγκινήσεων, όχι μόνο για τους θεατές αλλά και για εμάς τους ηθοποιούς.

Η πορεία του Γιούγκερμαν χαρακτηρίζεται περισσότερο από την ικανότητα ή την τύχη του; Η μοίρα ή οι προσωπικές επιλογές καθορίζουν τις ζωές των ηρώων του Καραγάτση;
Σκέφτεται ο Γιούγκερμαν λίγο πριν πεθάνει: “Ένα μόνο πράγμα υπάρχει στη ζωή: ο αιώνιος άνθρωπος με τα κυρίαρχα, τ’ ανίατα πάθη του. Ποιο πάθος γιατρεύτηκε ποτέ;”. Και συνεχίζει: “Βιάστηκε πολύ η ανθρωπότητα να περάσει το σφουγγάρι της λήθης πάνω από τον Ζίγκμουντ Φρόυντ”. Θεός δεν υπάρχει στον Καραγάτση. Θεός είναι η ίδια η ματαιότητα του θανάτου, κι είναι αυτή που δίνει ουσία και υπόσταση στα ανθρώπινα πάθη και στο κυνήγι της ζωής.

Ποια θα χαρακτήριζες μια πράξη αγάπης;
Η αγάπη είναι οποιαδήποτε πράξη συντελείται έξω από τη σφαίρα του εγώ.

Είναι πιο ευτυχισμένος μες την απλότητα της ζωής του ο άνθρωπος που δεν αναζητά και δεν σκέφτεται σε βάθος;

Ο Μιχάλης Καραμάνος αποχαιρετά τον Γιούγκερμαν από το κρεββάτι του φρενοκομείου:
“Σου αφήνω τα βιβλία μου. Είναι όμορφα βιβλία αλλά μου στοίχησαν πολύ ύπνο.
Δεν ξέρεις τι πάει να πει ύπνος, Βάσια”.Τη θεωρώ ως την πιο σπαρακτική φράση του έργου – πιθανόν γιατί ακουμπάει και σε κάτι πολύ προσωπικό, τη δική μου μόνιμη αϋπνία που με κατατρέχει από παιδί και με κάνει να μετράω την καθημερινή ευτυχία σε λεπτά ύπνου όπως ο Καραμάνος. “Οι μοναδικές ομορφιές είναι προνόμιο του θανάτου” γράφει ο Καραγάτσης στον Κίτρινο Φάκελο. Οι “μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι” δεν ξέρουν τι χάνουν, κι αν κανείς αντιληφθεί αυτές τις ομορφιές δεν μπορεί παρά να τις ακολουθήσει, σαν κατάρα, με όποιο κόστος – κι ας ψυχανεμίζεται πως όλο αυτό θα τον οδηγήσει με βεβαιότητα στο κατώφλι της ματαιότητας. Αυτή όμως ακριβώς η ματαιότητα του τέλους είναι που δίνει και νόημα και υπόσταση στην πνευματική αφύπνιση και αναζήτηση.

Από την ζωή του Γιούγκερμαν περνούν πολλοί άνθρωποι. Τι είναι αυτό που κρατάει την Αντιόπη μαζί του ως το τέλος;

Ο Γιούγκερμαν βρίσκει στο πρόσωπο της Αντιόπης ένα είδος συζύγου, τη σύντροφο στην καθημερινότητα που δεν είχε ποτέ. Καθώς βιώνει μία μία τις απώλειες και τις αποτυχίες της ζωής του, μεταμορφώνεται σε αυτό που πάντα κορόιδευε: σε έναν μικροαστό. Η Αντιόπη στέκει δίπλα του πιστή και υπεύθυνη, σιγά σιγά προβιβάζεται σε οικονόμο του τεράστιου άδειου σπιτιού του, τού ‘δίνεται’ αγόγγυστα και τον φροντίζει σαν μικρό παιδί. Πλησιάζοντας στο τέλος του, ο Γιούγκερμαν κλείνει τον κύκλο του με τις γυναίκες. Έτσι, το παράδοξο αυτό ζευγάρι γερνάει αχώριστο, μισιώντας ο ένας τον άλλον για όσα πάντα τους χώριζαν και χωρίς να έχουν ποτέ μεταξύ τους αγαπηθεί. “Μια ζωή κτηνικού αισθησιασμού δεν μπορούσε να έχει αλλιώτικο τέλος”, γράφει ο Καραγάτσης υπογραμμίζοντας άλλη μια ματαιότητα στον βίο του Γιούγκερμαν.

Πως δούλεψες για την μουσική και την διαμόρφωση του ηχητικού τοπίου της παράστασης; Πως λειτουργεί σε σχέση με τον ρυθμό της παράστασης και τι απαιτεί η καθημερινή αναπαραγωγή του -σε συνδυασμό με τους ρόλους που υποδύεσαι;

Ο Καραγάτσης δείχνει να ήξερε καλά τι soundtrack ήθελε για τον Γιούγκερμαν. Υποδεικνύει τραγούδια και μουσικές της λαϊκής και της αστικής ζωής της εποχής, παραθέτει στίχους, περιγράφει ηχητικές ατμόσφαιρες, δίνει στον κάθε ήρωα το δικό του Leitmotiv, ονοματίζει ολόκληρα κεφάλαια με τίτλους γνωστών κλασικών κομματιών… Με αφετηρία την καθοδήγηση του ίδιου του συγγραφέα και τα πρωτότυπα θέματα της Κατερίνας Πολέμη, δουλέψαμε πυρετικά (με τη συνάδελφο Λένα Χατζηγρηγορίου) ώστε να συνθέσουμε θεματικά, ηχητικά και ενορχηστρωτικά όλα αυτά τα διαφορετικά στοιχεία και να υπογραμμίσουμε τα μοτίβα που διατρέχουν το έργο. Σημαντικό στοιχείο της παράστασης αποτελούν τα soundscapes που πλαισιώνουν τις επιμέρους σκηνές, για τα οποία χρησιμοποιήσαμε δεκάδες μουσικά όργανα, διάφορα υλικά, εναλλακτικές τεχνικές παιξίματος των οργάνων, ηχητικά effects, μικρόφωνα κ.α. Υπάρχει τεράστια κατάθεση δημιουργικότητας σε όλο αυτό, καθώς έχουμε τη δυνατότητα να ανασυνθέτουμε συνεχώς το μουσικό σύμπαν του Γιούγκερμαν σε ζωντανό χρόνο, σφυγμομετρώντας τον ειδικό ρυθμό, τη δυναμική και τις ατμόσφαιρες της κάθε παράστασης. Είναι, άλλωστε, μοναδική συγκυρία το γεγονός ότι όλοι οι ηθοποιοί του θιάσου διαθέτουν εξαιρετικές μουσικές ικανότητες οι οποίες αναδείχθηκαν στο έπακρο. Έτσι, η μικρή μουσική ορχήστρα του Γιούγκερμαν έχει έναν ρόλο συμπρωταγωνιστή που συνεχώς ενεργοποιεί συναισθηματικά και συνδιαλέγεται τόσο με τους θεατές όσο και με τους ηθοποιούς. Η καθημερινή αναπαραγωγή όλου αυτού του εγχειρήματος είναι μια απαιτητική πρόκληση που μόνο καλλιτεχνική ολοκλήρωση μπορεί να προσφέρει. Μιλώντας για τον εαυτό μου, τίποτε δε μού δίνει μεγαλύτερη ικανοποίηση από το να αξιοποιώ το 100% των δυνάμεών και των ιδιοτήτων μου επί σκηνής. Οι γενναίες παραστάσεις απαιτούν και γενναία κατάθεση ψυχής.

Σε τι πιστεύεις; Τι σου δίνει δύναμη;
Πιστεύω στο ήθος, στην αυθεντικότητα, στην σκληρή δουλειά, στην επανάληψη, στη φαντασία και το χιούμορ. Δύναμή μου είναι η βαθιά μου πίστη, το πάθος μου κι η εμπιστοσύνη μου για την ίδια τη ζωή. Και φυσικά ο σύντροφός μου.

Φωτογραφίες: Βάσια Αναγνωστοπούλου