Η θυσία του Αβραάμ, ένα έργο της Κρητικής Αναγέννησης (αποδίδεται στον Βιτσέντζο Κορνάρο) μιλά για την θυσία που κλήθηκε να πραγματοποιήσει ο Ισαάκ για να αποδείξει την πίστη του στον Κύριο, για την πίστη του που τον δικαίωσε και τον απελευθέρωσε. Μιλά για την πίστη που χρειάζεται κάθε άνθρωπος για να προχωρήσει, να κατανοήσει, να επιβιώσει. Πίστη σε αυτό που του δίνει δύναμη. Ο σκηνοθέτης της παράστασης που παρουσιάζεται στο Θέατρο Σταθμός, Δαμιανός Κωνσταντινίδης, μας μίλησε για το έργο και τις φιλοσοφικές του προεκτάσεις, την παράσταση και την γοητευτική της γλώσσα, την διαδρομή του στα μονοπάτια των ηρώων τους.

Γιατί επιλέξατε να ασχοληθείτε με το συγκεκριμένο κείμενο; Τι σας συγκινεί;

Πρόκειται για μια φοβερή –κυριολεκτικά- ιστορία, από την Παλαιά Διαθήκη: ένας πατέρας, που τυχαίνει να είναι και Πατριάρχης, κάτι σαν βασιλιάς δηλαδή, παίρνει από τον Θεό την εντολή -και δέχεται- να θυσιάσει ό,τι πιο ακριβό έχει και από το οποίο εξαρτάται το μέλλον της γενιάς του, τον μοναχογιό του Ισαάκ, που αυτός και η γυναίκα του, η Σάρρα, απέκτησαν από θαύμα, υπέργηροι όντες.
Αυτό το θέμα: η θυσία ενός παιδιού ή η απώλεια ενός παιδιού ή ένα παιδί σε κίνδυνο με συγκινεί ιδιαίτερα. Άλλωστε, είναι ένα από τα βασικά θέματα σε πολλές παραστάσεις μου, όπως και το άλλο μεγάλο θέμα αυτού του έργου, η θρησκευτική πίστη, η σχέση του ανθρώπου με τον Θεό, η φύση του Θεού. Κι εδώ έχουμε να κάνουμε με την απόλυτη πίστη και την απόλυτη υπακοή στη βούληση του Θεού και με ένα Θεό που έχει ανάγκη να θέσει σε δοκιμασία, -τρομερή, απάνθρωπη-, τον πιο πιστό υπήκοό του.
Πέρα όμως από την εξαιρετική ιστορία, με τράβηξε ο τρόπος που την παρουσιάζει ο κρητικός ποιητής που, σύμφωνα με αρκετούς μελετητές, ενδέχεται να είναι ο Βιτσέντζος Κορνάρος. Με τράβηξε ο τρόπος που αποδίδεται ο ψυχισμός των κεντρικών προσώπων, ο σπαραγμός τους, η πορεία τους από την αρχική έκπληξη και τον τρόμο στην πλήρη αποδοχή της θυσίας, καθώς και η ζωντάνια των δευτερευόντων προσώπων, ο καθόλου διακοσμητικός χαρακτήρας τους, η πλήρης συμμετοχή τους στο δράμα των κυρίων τους. Με τράβηξαν οι σκηνικές δυσκολίες που θέτει το ανέβασμα ενός τέτοιου έργου, η έμμετρη μορφή του, η γλώσσα του.

Πώς αντιμετωπίσατε την ιδιαιτερότητα της γλώσσας στην παράστασή σας; Πως δουλέψατε;

Την αντιμετώπισα ως ένα στοιχείο θεατρικότητας. Η κρητική διάλεκτος στην οποία είναι γραμμένο το έργο, παρά τις εξομαλύνσεις που δέχτηκε από τους διαδοχικούς αντιγραφείς και εκδότες, και παρόλο που είναι κατανοητή σε γενικές γραμμές, δεν μας είναι ωστόσο εντελώς οικεία. Το άκουσμά της, με τις άγνωστες λέξεις που περιλαμβάνει και τους ιδιωματισμούς, δημιουργεί ένα παραξένισμα που, κατά τη γνώμη μου, ενεργοποιεί και εντείνει την προσοχή των θεατών αλλά και των ηθοποιών που την προφέρουν. Επομένως, λειτουργεί, τελικά, προς όφελος της παράστασης. Βέβαια, -κι αυτή είναι η διόλου εύκολη δουλειά των ηθοποιών-, πρέπει να εννοούν απολύτως όσα λένε, και να τα λένε χωρίς να τα αναλύουν τη στιγμή που τα λένε, χωρίς να προσπαθούν να τα καταλάβουν εκείνη τη στιγμή, αλλά σα να είναι, κατά κάποιον τρόπο, η μητρική τους γλώσσα.
Σ’ αυτή τη γλωσσική δυσκολία προστίθενται κι εκείνες του έμμετρου, ομοιοκατάληκτου λόγου, οι σκόπιμες επαναλήψεις ίδιων ή παρόμοιων στίχων, ένας ρυθμός πανομοιότυπος σχεδόν, χωρίς πολλές εναλλαγές και ποικιλία.
Πολύ γρήγορα διαπιστώσαμε ότι οποιαδήποτε ολιγωρία μας μπορούσε εύκολα να μας οδηγήσει σε μια εκφορά κενή περιεχομένου κι ότι έπρεπε να καταβάλουμε μεγάλη προσπάθεια για να αποφύγουμε την μονοτονία, -αλλά και την παρωδία γιατί εκεί μας οδηγεί σήμερα ο δεκαπεντασύλλαβος-, για να καταφέρουμε να αναδείξουμε την ποίηση του έργου και τον εσωτερικό σπαραγμό των προσώπων, χωρίς στόμφο και χωρίς περιττούς θεατρινισμούς.
Αυτό απαιτούσε και απαιτεί –γιατί τα πάντα πρέπει κάθε φορά να κατακτώνται εκ νέου επί σκηνής- ένα συνεχή αγώνα από τον ηθοποιό, την αδιάλειπτη εγρήγορσή του, ώστε να μην κατρακυλήσει στην απαγγελία, να μην παρασυρθεί από τη δύναμη του ιαμβικού μέτρου, αλλά ούτε και από το συναίσθημα που οφείλει βεβαίως να το εκφράσει αλλά χωρίς να υποδουλωθεί αυτάρεσκα σ’ αυτό.

Η πίστη τι θέση έχει στην ζωή μας; Εσείς σε τι πιστεύετε;

“Μπορεί να είμαι άπιστος, αλλά είμαι ένας άπιστος που νοσταλγεί την πίστη”, λέει ο Παζολίνι για τον εαυτό του.
«Αν πιστεύει στον Θεό; Όχι όταν ζωγραφίζει. Γνωρίζει τη Βίβλο και την χρησιμοποιεί», λέει ο Ζενέ για τον Ρέμπραντ.
Μπορώ να συνυπογράψω και τις δυο αυτές φράσεις. Δεν μπορώ να πιστέψω, τουλάχιστον όχι με τον τρόπο που πιστεύει ένας Αβραάμ. Κι όταν σκηνοθετώ χρησιμοποιώ τις γνώσεις μου, και όχι την όποια πίστη μου. Πιστεύω ενδεχομένως στον Θεό που κουβαλάμε όλοι μέσα μας. Στις ανυποψίαστες δυνάμεις μας, που μας κάνουν μεγαλύτερους από τον πόνο μας.

Ανταμείβεται ο άνθρωπος που έχει πίστη;

Αυτό διατείνεται το έργο μας.

«Η αποδοχή του αναπόφευκτου» είναι μια στάση ζωής;

Μοιρολατρική σίγουρα, αλλά γιατί να μην είναι; Πολλές φορές είναι η στάση ζωής ενός ολόκληρου λαού και για αιώνες. Αν την επικροτώ; Αυτό είναι άλλη υπόθεση. Στο έργο μας είναι η στάση που υιοθετούν τα τρία κεντρικά πρόσωπα. Η μόνη τους αντίδραση είναι η προσφυγή στην ικεσία. Ζητούν από τον Θεό είτε να μην θανατωθεί ο Ισαάκ είτε αν θανατωθεί αυτό να μη γίνει από το χέρι του πατέρα του, είτε να πεθάνουν οι γονείς του στη θέση του. Δεν εξεγείρονται και κυρίως δεν αμφισβητούν ούτε τη θεϊκή διαταγή ούτε τον Θεό τον ίδιο. Οφείλουν να αποδεχτούν και να εκτελέσουν την εντολή, και μάλιστα να την εκτελέσουν «προθυμερά», με προθυμία, δηλαδή, και με χαρά.
Αν δεν μπορούμε να τους δικαιολογήσουμε απολύτως, μπορούμε όμως να προσπαθήσουμε να τους καταλάβουμε: ο κόσμος που περιγράφεται στο έργο είναι ένας κόσμος ακίνητος, με συγκεκριμένη ιεραρχία και δεδομένες σχέσεις. Η όποια διασάλευσή τους συνιστά αμαρτία, ολίσθημα ολέθριο προς την πλευρά του διαβόλου. Ο δούλος οφείλει να υπακούει τον αφέντη, ο γιος τον πατέρα, η γυναίκα τον άντρα και όλοι μαζί τον Θεό. Αν αποκλείεται η ανταρσία, η μόνη επιτρεπτή διαμαρτυρία μπροστά στην επιβεβλημένη θυσία ενός αθώου παιδιού είναι η έκφραση του πόνου και της απορίας. Αλλά, ακόμη και έτσι, τόσο οι συναισθηματικές εκκλήσεις που απευθύνουν η Σάρρα και ο Ισαάκ στον Αβραάμ για την αποτροπή της θυσίας, όσο και η προτροπή του υπηρέτη Σιμπάν να πρυτανεύσει η λογική, λειτουργούν ως διαδοχικοί πειρασμοί για το κεντρικό πρόσωπο, όπως λειτουργεί ως πειρασμός η αγάπη που τρέφει για τον γιο του.
Η θρησκευτική πίστη απαιτεί από τον άνθρωπο την απόλυτη υπακοή και την τυφλή εμπιστοσύνη, το απόλυτο δόσιμο, απαιτεί τη θυσία του εαυτού. Η θρησκευτική πίστη είναι ένα άλμα στο παράλογο, όπως λέει ο Κίρκεγκωρ, είναι η αποδοχή και η νομιμοποίηση του παράλογου. Κι ακριβώς σ’ αυτό το σημείο, αυτό το έργο, το τόσο παλιό, μπορεί να αποδειχτεί ιδιαιτέρως σύγχρονο.

Ποιο ήταν το προσωπικό κέρδος από αυτή την δουλειά μέχρι αυτό το σημείο;

Σίγουρα όχι οικονομικό, μια που χρειάστηκε, πέρα από την πολύ μικρή επιχορήγηση του ΥΠΠΟΑ που πήρε η ομάδα μας, να βάλω βαθειά το χέρι στην τσέπη. Αλλά το κέρδος από την αναμέτρηση με κάτι που σε ξεπερνάει είναι πάντα μεγάλο, είτε κερδίζεις, είτε χάνεις. Μέσα από τέτοιες αναμετρήσεις μεγαλώνεις ο ίδιος, μαθαίνεις ακόμη, ανοίγει ο νους σου κι αυτό που κάποιοι λένε «ψυχή».

Ποιο κομμάτι του κειμένου ξεχωρίζετε; Γιατί;

Όλο το έργο, γι’ αυτό και το ανέβασα άλλωστε. Ή πιο σωστά όλο το κείμενο της παράστασης. Γιατί έχω κόψει αρκετό από το αρχικό κείμενο: περιόρισα τους υπηρέτες από τέσσερεις σε δύο και μίκρυνα όλο το τελευταίο μέρος, μετά τη θυσία, αφαιρώντας ουκ ολίγα από τις διαδοχικές προσευχές και τις εκδηλώσεις χαράς των διάφορων προσώπων. Στη θέση των «κομμένων» του τέλους, έβαλα αποσπάσματα από το πολύ ενδιαφέρον δοκίμιο για την πίστη του Κίρκεγκωρ «Τρόμος και φόβος» που εξετάζει ακριβώς την περίπτωση του Αβραάμ. Βεβαίως με συγκινούν ιδιαίτερα οι σκηνές όπου η Σάρρα μοιρολογεί τον εν ζωή Ισαάκ, οι ικεσίες του Ισαάκ προς τον πατέρα του λίγο πριν από τη θυσία, η φοβερή εσωτερική πάλη του Αβραάμ, ο διχασμός του ανάμεσα στην αγάπη για το παιδί του και την πίστη και υπακοή που οφείλει στον Θεό, αλλά και η έκκληση στη λογική που του απευθύνει ο υπηρέτης του, Σιμπάν. Με συγκινεί το ανθρώπινο υπόβαθρο των ηρώων αυτού του έργου, η άμεση, ειλικρινής και απέριττη έκφραση της οδύνης τους. Νιώθουμε ότι μιλάει η καρδιά τους κι απευθύνεται στη δική μας καρδιά. Σπαράζουν πραγματικά και μας αγγίζουν…

Η ΘΥΣΙΑ ΤΟΥ ΑΒΡΑΑΜ

Συντελεστές:

Σκηνοθεσία: Δαμιανός Κωνσταντινίδης

Σκηνικά – Κοστούμια: Αντώνης Δαγκλίδης

Μουσική: Κωστής Βοζίκης

Κίνηση: Ίρις Νικολάου

Φωτισμοί: Ελίζα Αλεξανδροπούλου

Mακιγιάζ: Μελίνα Γλαντζή

Βοηθός σκηνοθέτη: Στεργιάνα Τζέγκα

Βοηθός σκηνογράφου: Αμαλία Θεοδωροπούλου

Παίζουν: (με σειρά εμφάνισης)

Μιχαήλ Afolayan  [Άγγελος]

Ιωσήφ Ιωσηφίδης [Αβραάμ]

Δέσποινα Σαραφείδου [Σάρρα]

Στεργιάνα Τζέγκα [Ταμάρ]

Τάσος Τσούκαλης-Δημητριάδης [Σιμπάν]

Δημήτρης Φουρλής [Ισαάκ]

Φωτογραφίες : Βαγγέλης Πουλής

Video trailer : Γρηγόρης Πανόπουλος

Artwork : Ήρα Σταματοπούλου

Παραγωγή: ANGELUS NOVUS

Συντονισμός παραγωγής: Goodheart Productions

Παραστάσεις: Από 13 έως 29 Απριλίου 2018

Παρασκευή – Σάββατο ώρα 21:15, Κυριακή ώρα 18:00

Διάρκεια παράστασης: 80 λεπτά

Θέατρο Σταθμός

Βίκτωρος Ουγκώ 55, Αθήνα TK.10437 (20μ. από το σταθμό μετρό Μεταξουργείο)

Εισιτήρια: 15 €, 10 € (φοιτητικό, συνταξιούχων), 5 € (ανέργων, ατέλειες)

Ομαδικό άνω των 10 ατόμων: 10 €