Ο ρυθμός ενυπάρχει στα πάντα. Στην κίνηση, την ομιλία και την αναπνοή, ακόμα και στην παύση. Όταν τον εντοπίσουμε μπορούμε να έρθουμε πιο κοντά στην ουσία των πραγμάτων. Η Αλεξάνδρα Καζάζου έχει το χάρισμα να αντιλαμβάνεται τον ρυθμό των λέξεων, των μελωδιών, των ανθρώπων γύρω της και να συμπορεύεται μαζί τους. Τον χρησιμοποιεί για να ξεκλειδώνει τα κείμενα, για να κινείται στη σκηνή, για να συνομιλεί με τους συνεργάτες και τους μαθητές της. Φέτος, παρουσίασε στο Θέατρο Θησείον -μετά από ένα επιτυχημένο πρώτο κύκλο στη Θεσσαλονίκη- την παράσταση Αλγό-Ρυθμός που δημιούργησε παρέα με την Ελεάνα Γεωργούλη σε μουσική του Γιάννη Αγγελάκα. Μια περιπλάνηση στη γυναικεία μνήμη -συλλογική και προσωπική- που ανατρέχει στα κοινά μας τραύματα, στην κοινή μας δύναμη και στο κοινό μας μέλλον, όπου μπορούμε να επιλέξουμε να στεκόμαστε η μία δίπλα στην άλλη. Παράλληλα, συμμετέχει στην παράσταση της Έφης Μπίρμπα και του Άρη Σερβετάλη, Η Καρδιά του σκύλου του Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ που παρουσιάζεται στο Θέατρο Κιβωτός, συνεχίζοντας την ενδιαφέρουσα συνεργασία τους μετά τα Βατράχια του Αριστοφάνη που παρακολουθήσαμε στο Φεστιβάλ Αθηνών. Το διαχρονικό έργο του Ρώσου συγγραφέα σε μια σύγχρονη ανάγνωση που θίγει σημαντικά ζητήματα που μας αφορούν όλους σήμερα και τώρα. Μας μίλησε για τα καλλιτεχνικά της βήματα και τις συνεργασίες που προκύπτουν από μία κοινή γλώσσα, για τον τρόπο που αντιλαμβάνεται τον ρυθμό της καθημερινότητας και τον παλμό των λέξεων, για την μνήμη και την δύναμη που μας δίνει όταν κυλά μέσα μας.

Τι σε συγκινεί στην παράσταση του έργου Η καρδιά του σκύλου; Ποιες νέες σκέψεις έχεις κάνει για τον εαυτό σου μέχρι τώρα μέσα από αυτή τη δουλειά;

Γενικά ο Μπουλγκάκοφ με συγκινεί ως συγγραφέας. Ήταν πολύ μπροστά από την εποχή του. Πρώτα συνδέθηκα με το έργο Ο μαιτρ και η Μαργαρίτα. Μέτα ακολούθησε Η καρδιά του σκύλου που την είχα διαβάσει στα πολωνικά. Οταν έγινε η πρόταση από την Έφη και τον Άρη να συνεχίσουμε μετά τα Βατράχια με την Καρδιά του Σκύλου, χάρηκα πολύ.

Και με στεναχωρεί και με εμπνέει το γεγονός πως αυτό το βιβλίο γράφτηκε το 1925 και μιλάει για πράγματα που στην δική μας εποχή είναι πολύ έντονα παρόντα. Μιλάμε για μία δυστοπία που προσεγγίζει τα πράγματα με χιούμορ και απίστευτη τρυφερότητα.  Με συγκινεί ιδιαίτερα ένα σημείο που λέει ο Φιλίπ Φιλίποβιτς: «Ο Μπορμεντάλ έσπασε με ένα τσακ μια αμπούλα, τράβηξε με μία σύριγγα το περιεχόμενό της και κάρφωσε ύπουλα τον Σάρικ κάπου κοντά στην καρδιά.» Με συγκινεί η λεπτομέρειά του, εντελώς επιστημονική. Με συγκινεί ο τρόπος που ένας αγριάνθρωπος μεταμορφώνεται σταδιακά και ξεμπροστιάζει την μπουρζουαζία της εποχής. Ενώ στην αρχή δεν μπορούσα να συνδεθώ με τον Σάρικ, τώρα τελευταία, στις παραστάσεις με συγκινεί όλο και περισσότερο. Στεναχωριέμαι πάρα πολύ που τον θυσιάζουν. Βλέπω στη θυσία του ένα σύστημα που γεννάει εν τέλει θύματα. Κι εδώ θα χρειαζόμασταν ακόμη μία συνάντηση για να το αναλύσουμε παραπέρα…

Η επιστήμη πρέπει να έχει όρια;

Πιστεύω πως ένας επιστήμονας πρέπει να έχει ηθική. Κι αυτή η ηθική πρέπει να εκκινείται από την αγάπη για τον άνθρωπο. Τα διάφορα επιτεύγματα της επιστήμης είναι απαραίτητο να προσεγγίζονται με πνευματικότητα. Και έπειτα, πρέπει σε κάθε περίπτωση να τίθεται το ερώτημα εάν η ανθρωπότητα είναι έτοιμη να τα δεχτεί. Φυσικά και πιστεύω στην επιστήμη, μέχρι το σημείο που συμβάλει στην ανάπτυξή μας.

Και η φιλοδοξία πρέπει να έχει ηθική;

Η φιλοδοξία δεν είναι μήτρα κακών. Η ματαιοδοξία είναι. Αυτές οι δύο έννοιες όμως, είναι πολύ στενά συνδεδεμένες. Για εμένα πάντα η φιλοδοξία είναι συνώνυμο του ονείρου και όχι απαραίτητα της πραγματοποίησης του. Είναι συνώνυμο της κίνησης, της μετατόπισης. Η ματαιοδοξία έχει κάτι το απόλυτα οριζόντιο και ισοπεδώτικό.

Για εμένα πάντα η φιλοδοξία είναι συνώνυμο του ονείρου και όχι απαραίτητα της πραγματοποίησης του. Είναι συνώνυμο της κίνησης, της μετατόπισης.

Μπορεί να αλλάξει ο άνθρωπος;

Πιστεύω πως μπορεί να αλλάξει ο άνθρωπος. Η ετυμολογική (μεθερμηνεία) ανάλυση της λέξης άνθρωπος είναι άνω θρώσκω, δηλαδή κοιτάω ψηλά. Μέσα σε μία οριζόντια, γραμμική πορεία της καθημερινότητάς μας όμως, που δεν μας επιτρέπει πάντα να σκεφτούμε τη βαθύτερη σχέση μας με τα πράγματα, συνήθως αυτό που κάνουμε είναι να χαμηλώνουμε το βλεμμα. Αν πραγματικά αποδεχθούμε τον ελάχιστο μας χρόνο σε αυτή τη γη, πιστεύω πως πραγματικά μπορούμε να αλλάξουμε. Φυσικά, αυτό δεν συμβαίνει από τη μία μέρα στην άλλη. Απαιτεί χρόνο και πάλη. Μικρές εσωτερικές μετατοπίσεις στον καθένα από εμάς που έπειτα μπορούν να αλλάξουν ίσως και το οικοδόμημα του κόσμου που είναι βασισμένο σε συστήματα και όχι στον ίδιο τον άνθρωπο. Θέλει τεράστια προσπάθεια να δεις ποιος πραγματικά είσαι και που ανήκεις.

Και όχι βίαια.

Όχι βίαια, γιατί η βία φέρνει νέα βία. Εδώ βρισκόμαστε για να συνυπάρξουμε και ακόμα κι αν η συνύπαρξη καθόριζεται από πληγές, δεν είμαστε εδώ για να δικάσουμε ο ένας τον άλλο.

Πως είναι δυνατόν μετά από τόσους αγώνες, συζητήσεις και έργα τέχνης να εξακολουθούν να υπάρχουν ολοκληρωτικά καθεστώτα και ολοκληρωτικές απόψεις;

Κι εγώ αναρωτιέμαι. Γεννήθηκα στην Πολωνία το 1982 όπου υπήρχε στρατιωτικός νόμος. Οι παππούδες μου ήταν αντάρτες κομμουνιστές που έφυγαν με τον εμφύλιο. Έφτασαν σε ένα σύστημα ολοκληρωτικό. Το εντυπωσιακό ήταν ότι εκείνοι πίστευαν ότι εκεί σώθηκαν στο πλαίσιο ενός συστήματος που τους προστάτεψε. Οι Πολωνοί της δικής μου γενιάς όμως δεν θέλουν να θυμούνται καν αυτά τα χρόνια. Ο άνθρωπος επειδή δεν είναι ρομπότ, υπάρχει περίπτωση να μην συνειδητοποιεί πλήρως τι είναι αυτό που ζει και τι μπορεί να σημαίνει. Έτσι πιθανώς η ιστορία να κινείται σε κυκλική τροχιά. Σαν φαύλος κύκλος. Είναι ασύλληπτο το γεγονός ότι αυτή τη στιγμή εμείς είμαστε εδώ και δίπλα μας έχει πόλεμο σαν να μην έχει εξελιχθεί τίποτα στο πέρας του χρόνου. Και η ταχύτητα της ζωής δεν βοηθάει να αναλογιστούμε το τι συμβαίνει. Γυρίζοντας στο έργο, θεωρώ πως όλα αυτά που πραγματεύεται, προικονομούν αυτά που έρχονται. Στην παράσταση τα βλέπουμε σαν ένα κακό όνειρο ας πούμε, αλλά είναι αλήθεια πως διανύουμε πολύ παράξενες εποχές οπού η ευγονική μπερδεύεται με την αναζωογόνηση και η βαθειά γνώση με την κάθε υπερπληροφόρηση. Και πολύ κοντά μας γίνονται εγκλήματα φρικτά μα εμείς σαν να είμαστε κάπου αλλού, σαν να είμαστε απόντες κι αυτό με τρομάζει ιδιαίτερα.

Είναι η σωματικότητα ο τρόπος σου να αντιλαμβάνεσαι τα κείμενα;

Ναι, νομίζω ότι το σώμα έρχεται πρώτο. Καμιά φορά όμως, είναι τα κείμενα που υποδεικνύουν την κίνηση του σώματος. Λατρεύω τα κείμενα και τη τη λογοτεχνία, διαβάζω από πολύ μικρή. Πολλές φορές νιώθω ότι τα κείμενα δημιουργούν τις εικόνες για να μπω. Αλλά ναι, το σώμα είναι το πρώτο εργαλείο που χρησιμοποιώ για να ανοίξω κάτι, ή ακόμη ακριβέστερα ο παλμός του σώματος. Η ομάδα του Σκύλου είναι μία ομάδα τέτοιων ανθρώπων, που χρησιμοποιούν το σώμα για ανοίξουν τις λέξεις. Δεν χρειάζεται να πούμε πολλά για να συνεννοηθούμε. Τελικά, το ένα δεν νοείται χωρίς το άλλο. Ακόμα και σε μια σιωπή το σώμα είναι απολύτως παρόν και η κίνηση ρέει. Είναι ευλογία να δουλέυω με την Εφη τον Αρη τον Αντώνη την Ηλέκτρα, τον Μιχάλη, την Χαρά, τον Σπύρο. Είναι οικογένεια καλλιτεχνική με ουσία και αγάπη.

Πως γεννήθηκε η παράσταση Αλγό-Ρυθμος; Πως δουλέψατε για αυτήν;

Με την Ελεάνα είμαστε συνοδοιπόροι για χρόνια. Έχουμε κοινές καταβολές και κοινή πορεία. Μέσα στον covid, επειδή δεν αντέχαμε άλλον να μην κάνουμε τίποτα, αποφασίσαμε από το μηδέν να βουτήξουμε σε μία συνθήκη και να ερευνήσουμε. Σιγά-σιγά άρχισαν να δημιουργούνται ο θεματικές και η Ελεάνα που έχει πολύ μεγάλο ταλέντο στα έντομα που λέγονται λέξεις, άρχισε να γράφει. Τότε μιλήσαμε με τον Γιάννη Αγγελάκα για να συμμετέχει και έπειτα με το ΚΘΒΕ που αγκάλιασε την πρότασή μας σαν παραγωγή. Στην ουσία δουλέψαμε οι τρεις μας με τον Γιάννη. Ήταν εκτός από μουσικός και το τρίτο μάτι της παράστασής μας. Είναι ένα project πολύ αγαπημένο. Χαρήκαμε πάρα πολύ που μπορέσαμε να το φέρουμε στο Θέατρο Θησείον. Άλλωστε δεν είχε κλείσει μέσα μας. Συνεχίζαμε να ασχολούμαστε όλο αυτό το διάστημα. Πρόκειται για δύο γυναικείες φιγούρες μέσα στις καταστροφές του κόσμου, ανάμεσα σε ντοκουμέντα, προσωπικές ιστορίες και μυθοπλασία.

Πως καταλήξατε στο παραστασιακό υλικό μέσα από όλη αυτή τη δουλειά;

Μας βοήθησε ο Γιάννης πολύ. Έγινε στο τέλος μια απόσταξη των εικόνων που είχαμε δημιουργήσει και καταλήξαμε σε έναν χώρο δυστοπικό, μέσα στα συντρίμμια, μετά από κάτι. Σαν να κάναμε βουτιά μέσα σε ένα λούνα παρκ εφιαλτικό και ονειρικό το οποίο δεν έχει γεωγραφία έξω, αλλά μέσα μας. Έτσι μια μέρα έγινε το κλικ και είπαμε αυτό είναι.

Τι επιδρά περισσότερο στον ψυχισμό μας: η συλλογική ή η προσωπική μνήμη;

Νομίζω πως οτιδήποτε πολύ βαθιά προσωπικό είναι και καθολικό. Έτσι το νιώθω. Ενώ οι ιστορίες της παράστασής μας είναι προσωπικές αγγίζουν κάτι συλλογικό. Και πάντα έχει να κάνει με το πόσο βαθιά θέλει κανείς να μπει σε κάτι με το οποίο έρχεται αντιμέτωπος και τι ψάχνει να βρει σε αυτό.

Η μνήμη είναι φορτίο ή εφόδιο;

Τώρα τελευταία διαβάζω Κρισναμούρτι και με έχει επηρεάσει. Ενώ πάντα πίστευα ότι η μνήμη είναι πολύ μεγάλο εφόδιο -και είναι-, τώρα με έχει κάνει να σκέφτομαι πως ενδεχομένως να πρέπει να απελευθερωθούμε από τη μνήμη γιατί μερικές φορές μπορεί να αποτελεί και κόλλημα. Που είναι άραγε το σημείο που πρέπει να κόψεις τον ομφάλιο λώρο με το παρελθόν; Οπότε πιστεύω ότι πρέπει να γυρνάς πίσω και να θυμάσαι, αλλά να βάζεις μετά τα κομμάτια της μνήμης σου σε συρταράκια για να μπορείς να προχωρήσεις στο μέλλον πιο απελευθερωμένος, χωρίς εμμονές.

Μετά τα τελευταία ιδιαίτερα χρόνια με covid, αναταραχές, συζητήσεις και διεκδικήσεις νομίζεις ότι κάτι άλλαξε; Ότι κάτι έγινε ίσως, λίγο καλύτερο;

Δεν νομίζω πως έχει συμβεί κάποια μετατόπιση συλλογική. Μάλλον  ήρθε ένας φόβος ακόμα μεγαλύτερος πως ανά πάσα στιγμή μπορούμε να βρεθούμε σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης.  Ωστόσο, επειδή είμαι δασκάλα και έρχομαι σε επαφή καθημερινά με μαθητές, βλέπω ελπίδα στη νέα γενιά. Είναι πιο απελευθερωμένοι και αναζητούν κάτι άλλο. Και δεν φοβούνται να το διεκδικήσουν.

Είσαι αισιόδοξη για το μέλλον;

Είναι δύσκολη ερώτηση. Δεν είμαι ούτε αισιόδοξη ούτε απαισιόδοξη. Νιώθω αισιόδοξη πάντα όταν συναντιέμαι με ανθρώπους που μπορώ να μοιραστώ πράγματα και να με μετατοπίσουν. Νιώθω πολύ μεγάλη στεναχώρια και μοναξιά όταν βρίσκομαι μπροστά σε τοίχους όπου τα πάντα είναι θέμα ανταλλαγής και όχι πίστης και σύμπλευσης.  Πάντα χρειαζόμαστε μια πραγματική συνάντηση. Να κοιταχτούμε στα μάτια και να τολμήσουμε να είμαστε αληθινοί, χωρίς διπλωματία αλλά με αμεσότητα και απλότητα.

Πάντα χρειαζόμαστε μια πραγματική συνάντηση. Να κοιταχτούμε στα μάτια και να τολμήσουμε να είμαστε αληθινοί, χωρίς διπλωματία αλλά με αμεσότητα και απλότητα.

Τι σου δίνει δύναμη στην καθημερινότητα;

Ο γιος μου ο Νύσος. Τεράστια δύναμη και φως. Η αδερφή μου η Άννα. Η μαμά μου, η Εύα. Ο Κάρολ, ο άντρας μου. Το ποδηλατάκι μου. Η μουσική μου που τη λατρεύω και τα βιβλία μου. Και φυσικά, οι αγαπημένοι μου, οι φίλοι μου. Μα παράδοξα μου δημιουργεί κινητήρια δύναμη το άδικο, το συστημικό, θέλω σαν έφηβη να το σπάσω με τον τρόπο μου. Και προς το παρόν ακόμη ναι, …η μνήμη.

Φωτογραφίες: Γεωργία Πονηράκου

ΑΛΓΟ-ΡΥΘΜΟΣ μια σουρεαλιστική περιπλάνηση μνήμης από την Αλεξάνδρα Καζάζου και την Ελεάνα Γεωργούλη στο Θέατρο Θησείον

Η Καρδιά του σκύλου του Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ από την Έφη Μπίρμπα και τον Άρη Σερβετάλη στο Θέατρο Κιβωτός