Η θεατρική σκέψη -αυτή που εκκινείται από το θέατρο και αυτή που συμπυκνώνεται στο θέατρο- και κατ΄επέκτασιν η πράξη που την ακολουθεί, περιέχει μοιραία τη μνήμη του συγγραφέα και της εποχής του, τη μνήμη των περασμένων παραστάσεων, τη μνήμη των συντελεστών που διατίθενται στη δοκιμασία. Εκεί βρίσκεται η αφετηρία κάθε νέας συνάντησης, για να ακολουθήσει η δημιουργική πορεία, που μέσω των αντιθέτων δυνάμεων που λειτουργούν μέσα μας και ερήμην μας, των φαινομενικών και πραγματικών αντιθέσεων που φωτίζουν τα σκοτάδια, της χαράς που κρύβει η ανακάλυψη, οδηγεί στη νέα παράσταση. Λίγο πριν ξεκινήσει τις πρόβες για την παράσταση του έργου του Ίψεν, Έντα Γκάμπλερ, που θα σκηνοθετήσει ο Νίκος Καμτσής και θα παρουσιαστεί την νέα θεατρική σεζόν στο Θέατρο Τόπος Αλλού, ο Όμηρος Πουλάκης μας μίλησε για τις πρώτες συναντήσεις με έργα και ανθρώπους, την πορεία προς την παράσταση και τους ρυθμούς που την καθορίζουν.

Πριν αρχίσει η δουλειά σας για την παράσταση, τι είναι αυτό που σου κινεί το ενδιαφέρον στο έργο του Ίψεν;

Αυτό που μου δίνει χαρά είναι ότι θα ασχοληθώ με ένα έργο και ένα συγγραφέα -ένα σημαντικότατο συγγραφέα- με τα οποία δεν έχω ασχοληθεί ξανά. Και σε μια συνθήκη πολύ γοητευτική και συνεργατική. Δεν το λέω με τυπικούς όρους. Ήταν πολύ ωραία από την πρώτη μας συνάντηση. Ως προς το έργο, διαβάζοντάς το ξανά τώρα, συνειδητοποίησα πως έχει πολλή συμπυκνωμένη θεατρική γνώση. Αυτή τη στιγμή δεν μπορώ να πω ότι έχω λύσει τα ζητήματά του μέσα μου. Είμαι υποχρεωμένος να μην τα έχω λύσει. Έχω δύο ομιλίες για το έργο: μία του θεατρολόγου ή του αναγνώστη και μία του ηθοποιού που θα το παίξει. Για τη δεύτερη έχω υποχρέωση αυτή τη στιγμή να κρατήσω το μυστήριο και το αίνιγμα μέσα μου.

Είναι όλοι οι χαρακτήρες του έργου αρνητικοί; Ο δικός σου;

Αν έπρεπε να διαλέξω μεταξύ των χαρακτηρισμών αρνητικοί ή θετικοί, θα έλεγα αρνητικοί. Όχι όμως, ότι θα πρέπει να παιχθούν με αυτό το κινητήριο σχήμα. Στο βάθος, ο συγγραφέας στέκεται κριτικά σκεπτόμενος απέναντι και στους έξι χαρακτήρες. Αυτό που μ΄ αρέσει στον ρόλο του Eilert Lovborg είναι το σχήμα του νέου ανθρώπου που διψάει για μέλλον, ενώ ταυτόχρονα έχει χτυπηθεί η σχέση του με το παρελθόν. Μ΄αρέσουν οι άνθρωποι που στέκονται στο μεταίχμιο της παραγματικής, αλλά και της εσωτερικής τους ηλικίας. Αυτό που είναι σημαντικό για όλους τους χαρακτήρες είναι πως έχουν κοινό παρελθόν. Είναι πολύ ενδιαφέρον στοιχείο. Την στιγμή που βιώνουν την ζωή που βλέπουμε, ζουν παράλληλα και τις ζωές που δεν έχουν ζήσει. Δεν ξέρω τι σκέφτονται και για ποιο λόγο δεν τις έζησαν, αλλά ξέρω ότι τις κουβαλούν σαν φορτίο και ο ένας είναι ο μάρτυρας της απώλειας του άλλου. Σε αυτό έχω εστιάσει σε αυτή τη φάση. Ήταν το πρώτο που ένιωσα. Τα πρόσωπα κάτω από την πυκνή ατμόσφαιρα όσων δεν έγιναν.

Αν εντοπίζαμε την κεντρική λέξη του έργου θα ήταν η λέξη “πράξη”. Αυτή που γίνεται, αλλά κυρίως, αυτή που δεν γίνεται. Τι εννοεί η Hedda όταν λέει πως θέλει κάτι να γίνει; Και γιατί δεν κάνει αυτό που θέλει;

Η τραγωδία της βούλησης και οι μορφές της απαγόρευσής της είναι πολιτισμικό φαινόμενο. Υπάρχει ακόμα και η προσωπική μας βούληση ενάντια σε άλλη βούλησή μας. Είμαστε οι ίδιοι φορείς μια σύγκρουσης. Υπάρχει και κάτι θετικό σε αυτή τη λειτουργία. Καταλήγουμε μέσω της συγκρουσιακής διαδικασίας αυτής σε κάποια θέλω που μορφοποιούν τον προσωπικό και τον ιστορικό χρόνο. Άρα, πάντα κουβαλάμε και τις ζωές που δεν ζήσαμε, με κάποιο τρόπο. Η τέχνη, κατά τη γνώμη μου, είναι η πιο ισχυρή πραγμάτωση του μη τελεσμένου. Η τέχνη είναι κιβωτός για πράγματα που δεν έγιναν ποτέ. Εννοείται πως δεν πρέπει να ζήσει ένας άνθρωπος ως εκείνος που δεν έκανε ποτέ αυτά που ήθελε, αλλά ταυτόχρονα δεν μπορεί να είναι και εκείνος που πάντα έκανε ό,τι ήθελε. Είναι και αρνητικό και ανέφικτο.

Ως προς την Hedda, δεν είμαι αυτή τη στιγμή σε θέση να κρίνω. Ξέρω πάντως, ότι πρόκειται για ένα πλάσμα που η βούλησή του τεμμαχίζεται συνεχώς.

Από τους άλλους ή έχει ευθύνη;

Νομίζω ότι έχει. Όλα αυτά τα πρόσωπα έχουν ευθύνη. Θεωρώ ότι είναι διαμορφωτές της μηχανής που τους κατατρώει, χωρίς να τους καθιστώ υπεύθυνους για όλο το κοινωνικό γίγνεσθαι μέσα στο οποίο ζουν. Το έργο στηλιτεύει και τα πρόσωπα και τους μηχανισμούς που δημιουργούνται ανάμεσά τους.

Πρόκειται για το πνεύμα της καταστροφής και το πνεύμα της δημιουργίας. Δύο δυνάμεις που ενυπάρχουν στην ανθρώπινη κατάσταση, αντιπαραθετικές, αλλά και διαλεκτικά συνδεόμενες, οι οποίες κατά περιόδους έχουν διαφορετικό μέγεθος για να μπορέσουν να εκφράσουν την αξία που έχουν και οι δύο ως έννοιες. Εκεί για μένα υπάρχει μία ελευθερία που έρχεται μαζί με μια συνείδηση και μία ευθύνη.

Που υπάρχει και πως ορίζεται η ελευθερία στο έργο του Ίψεν;

Είναι δύσκολο να οριστεί. Σκέφτομαι το εξής: Ο Eilert έχει δημιουργήσει ένα έργο το οποίο θεωρεί το πιο σημαντικό πράγμα που έχει κάνει στην ζωή του. Σε δεύτερη φάση αυτό το έργο χάνεται. Σε τρίτη το έχει η Hedda και το καίει και σε τέταρτη ο άντρας της προσπαθεί να το ανασυνθέσει. Πρόκειται για το πνεύμα της καταστροφής και το πνεύμα της δημιουργίας. Δύο δυνάμεις που ενυπάρχουν στην ανθρώπινη κατάσταση, αντιπαραθετικές, αλλά και διαλεκτικά συνδεόμενες, οι οποίες κατά περιόδους έχουν διαφορετικό μέγεθος για να μπορέσουν να εκφράσουν την αξία που έχουν και οι δύο ως έννοιες. Εκεί για μένα υπάρχει μία ελευθερία που έρχεται μαζί με μια συνείδηση και μία ευθύνη.

Είναι το έργο αυτό καθρέφτης της κοινωνίας;

Κάθε έργο δεν είναι καθρέφτης της κοινωνίας με κάποια έννοια; Και ειδικά του Ίψεν, ναι, είναι. Συμφωνώ με την άποψη που θέλει το έργο του να έχει κοινωνικοπολιτικά αναμορφωτικά χαρακτηριστικά.

Στη δική του εποχή σόκαρε. Στη δική μας;

Σαν ανάγνωσμα θέλει τριβή για να καταλάβεις γιατί είναι σοκαριστικό και γιατί λειτουργεί σαν πυρρίτιδα στις κοινωνικές συμβάσεις. Θεωρώ πως πρόκειται για ένα έργο που ενέχει μεγάλη ακρότητα ως προς το τι κρύβεται από κάτω. Έχει κάτι το συνταρακτικό μέσα του. Το ανέβασμά του απαιτεί μία διαδρομή για να συναντηθείς με όλο αυτό.

Η τελευταία φράση του έργου ανήκει στον Δικαστή που λέει: “Αυτά τα πράγματα δεν γίνονται”. Ποια πράγματα γίνονται και ποια δεν γίνονται;

Αν αφήσω τον εαυτό μου να σκεφτεί ανοιχτά πάνω σ΄αυτή τη φράση, νομίζω ότι γίνονται τα πράγματα που επιβιώνουν από τη σύγκρουση όσων δεν αντέχουμε με αυτά που αντέχουμε. Όχι μόνο παθητικά, αλλά με την έννοια όσων αντέχουμε να παλέψουμε, να εκπληρώσουμε. Θεατρικά πάντως, είναι φοβερή τεχνική. Μοιάζει με φράση που θα έλεγε ο Χορός της αρχαίας τραγωδίας. Τελειώνει με μια φράση κοσμογονική. Η απάντηση ανήκει σε κάθε θεατή.

Τι περιλαμβάνει η προετοιμασία μέχρι τις πρόβες;

Διάβασμα και ένα ήπιο ασκησιολόγιο στη σχέση μου με το έργο με σκοπό να καλλιεργείται το υλικό που έχω. Ξεκινάω από το ίδιο έργο και έπειτα η ζωή ανοίγει πύλες παρατήρησης. Μ΄αρέσει να σκέφτομαι τον ρυθμό του έργου, που λειτουργεί και από μέσα προς τα έξω και το αντίστροφο.

Όταν βρεις την ψυχική σου διαδρομή σε ένα ρόλο, είναι εύκολο να την ανακαλείς καθημερινά;

Ουσιαστικά με την εμπειρία κατακτάς το να μην συνθέτεις αυτιστικά κάτι για να το θυμάσαι. Το θέατρο ούτως ή άλλως είναι ένας χώρος μνήμης όπου κάθε τι που έχει συμβεί λειτουργεί διαλεκτικά. Το πως θα συνθέσεις το δημιούργημά σου, πρέπει να γίνει με τέτοιο τρόπο που δεν θα σκοτώνεται η μνήμη από υπερφόρτωση, αλλά ούτε θα μένει αδρανής.

Είσαι αισιόδοξος για το μέλλον;

Η αισιοδοξία είναι κατάκτηση, οπότε έχω δικαίωμα και υποχρέωση να παλεύω διαρκως για να είμαι.

Φωτογραφίες: Γεωργία Πονηράκου / (site)

Έντα Γκάμπλερ του Χένρικ Ίψεν σε σκηνοθεσία Νίκου Καμτσή στο Θέατρο Τόπος Αλλού

Έναρξη 23 Νοεμβρίου 2019