Η Αριάγνη, το δεύτερο μέρος της τριλογίας Ακυβέρνητες Πολιτείες του Στρατή Τσίρκα παρουσιάζεται στο Θέατρο Τέχνης σε σκηνοθεσία Γιάννη Λεοντάρη με την ομάδα ηθοποιών που μόλις ολοκλήρωσε τις παραστάσεις της Λέσχης. Ίδιοι ηθοποιοί, διαφορετικοί ρόλοι, διαφορετική σκηνοθετική ματιά πάνω στο σημαντικότατο έργο του μεγάλου συγγραφέα. Ο Δημήτρης Πασσάς μας μίλησε για τις Ακυβέρνητες Πολιτείες -πολιτείες που πλέουν στο πέλαγος της ιστορίας, σαν φως που τρεμοπαίζει όταν το κοιτάμε από μακριά-, το βάθος, την σημασία και το άγγιγμά τους στην εποχή μας, τις παραστάσεις που ξεκινούν από το κείμενο του Τσίρκα, ακολουθούν την διαδρομή τους και φτάνουν μέχρι σήμερα, τους ρόλους που του επέτρεψαν να δει την ιστορία από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Για την αξία των κειμένων, τις διαστάσεις της πολιτικής, την πίστη του στον άνθρωπο. 

Τι σε συγκινεί στο έργο του Τσίρκα;

Δεν θα μιλήσω μόνο για τον εαυτό μου, αλλά για την γενιά μου, δηλαδή έναν άνθρωπο γύρω στα τριάντα που βρίσκει σ΄αυτό το μυθιστόρημα μια οπτική για την πολιτική που μοιραία μοιάζει μ΄αυτά που μας απασχολούν στην Ελλάδα του 2017. Για παράδειγμα, η κρίση του χώρου της αριστεράς και ευρύτερα η κρίση του τι σημαίνει πολιτική. Μεγάλωσα μέσα σε μία οικογένεια που είναι αριστερή, όχι οργανωμένη σε κάποιο κόμμα, αλλά τέτοια που με μεγάλωσε με τρόπο θρησκευτικό θα έλεγα, απέναντι στα πολιτικά ζητήματα. Το βιβλίο λοιπόν, σε μεγάλο βαθμό έχει να κάνει με την διερώτηση αν η πορεία ενός κινήματος είναι σωστή. Έχουμε τον Μάνο Σιμωνίδη, ο οποίος εγείρει ζητήματα σε σχέση με τον σταλινισμό και τα εσωτερικά θέματα του ευρύτερου αριστερού κομμουνιστικού κινήματος. Δεν βιάζεται να δώσει απαντήσεις, αλλά θέτει ερωτήματα. Αυτό ακριβώς συμβαίνει και τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα. Πολλοί άνθρωποι αναρωτιούνται εάν υπάρχει η αριστερά. Είναι πολύ δύσκολο να μιλήσεις με αυτούς τους όρους πια. Αυτό είναι το ένα κομμάτι που με συγκινεί στις Ακυβέρνητες Πολιτείες. Το δεύτερο κομμάτι είναι πως όλο αυτό τοποθετείται από τον συγγραφέα στον πυρήνα της ύπαρξης του ατόμου. Ο τρόπος που παίρνει κάποιος την θέση του απέναντι στα πολιτικά πράγματα είναι και ο τρόπος που την παίρνει και απέναντι από τα πάντα. Ένα κομμάτι που με συγκίνησε τελευταία, όταν ξαναδιάβασα την Λέσχη ήταν αυτό που λέει: «Ένας άνθρωπος μπορεί να ΄ναι ολότελα δοσμένος σε μία ιδέα, ευγενικά και δίκαια, να ζει και ν΄ανασαίνει για αυτή και ωστόσο να ξεγελά τον εαυτό του. Κάπου μέσα του, ένας άλλος δεν σταματά να ελπίζει, να παθιάζεται, να ονειρεύεται…». Και αυτό με βασανίζει, γιατί μέσα σ΄αυτόν τον κόσμο που προσπαθούμε όλοι να βρούμε ένα στόχο, πρέπει παράλληλα να βρούμε έναν τρόπο να ζήσουμε, να αφήσουμε την ζωή μας να κυλήσει πέρα από αυτό που ονομάζουμε επιβίωση, ώστε να γίνονται τα πράγματα ανεμπόδιστα, χωρίς να νιώθουμε όπως οι ήρωες του Τσίρκα, ότι πάντα υπάρχει δίπλα μας ένα πολεμικό μέτωπο που σβήνει οτιδήποτε κάνουμε. Δυστυχώς τώρα, μέχρι ένα βαθμό, νοιώθω όπως οι ήρωες του μυθιστορήματος. Είναι σαν να κοιμόμαστε με το όπλο κάτω από το μαξιλάρι. Ένα όπλο που χρησιμοποιούμε μόνο για άμυνα. Ζούμε σε έναν κόσμο πιθανοτήτων, χωρίς καμία βεβαιότητα.

Τι μπορεί να εννοεί ο συγγραφέας με τον τίτλο Ακυβέρνητες Πολιτείες;

Ο Τσίρκας σε πρώτη φάση, ξεκίνησε να γράφει την Λέσχη, αλλά μετά από την κριτική που του ασκήθηκε –λιγότερο λογοτεχνικά και περισσότερο πολιτικά- αποφάσισε να δει το θέμα του σε μεγαλύτερη διάρκεια και με μεγαλύτερη σαφήνεια και να προσεγγίσει ξανά το κομμουνιστικό κόμμα, έτσι έγραψε ακόμα δύο βιβλία. Οι Ακυβέρνητες Πολιτείες είναι ένας τίτλος που βρέθηκε εκ των υστέρων για να ενώσει την κοινή ατμόσφαιρα των βιβλίων. Υποθέτω ότι το έκανε για να δείξει την ενότητα ανάμεσα στην εποχή του ΄42-΄43 με το ΄65 που τελείωσε την τριλογία. Νομίζω ότι το πρώτο βιβλίο ονομάστηκε Λέσχη γιατί ο Τσίρκας είχε καταλάβει πολύ καλά αυτό που λέει ο Τολστόι στο Πόλεμος και Ειρήνη σε μία σκηνή που ένας Λοχαγός μιλάει σε έναν Στρατηγό πολύ υποτιμητικά και ο ήρωας του βιβλίου, ο Νικολάι λέει: «Εκείνη την στιγμή κατάλαβα ότι υπάρχει μια άλλη ιεραρχία που δεν φαίνεται στα σιρίτια και αυτή κυβερνάει πιο απόλυτα τον κόσμο μας». Αυτό έχει κατανοήσει ο Τσίρκας και ξέρει να το περιγράψει πολύ ωραία. Νομίζω πως η Λέσχη είναι ένα γκρουπ ερωτικών στοιχημάτων. Έχει λιγότερο φιλοσοφία και περισσότερο πράξη.

«Η ομορφιά του ανθρώπου δεν πεθαίνει, δεν χάνεται αν δεν σβήσει κι η ζωή πάνω στην γη». Όσο λοιπόν, έχουμε διαθέσιμη την ομορφιά του κόσμου πρέπει να την βρίσκουμε.

Πόση μελέτη χρειάστηκε αυτό το έργο για να το προσεγγίσετε;

Είναι απόφαση του κάθε σκηνοθέτη το πώς θα το προσεγγίσει. Η Έφη Θεοδώρου συνεργάστηκε με την Παναγιώτα Κωνσταντινάκου στην δραματουργία και μας έδωσε έτοιμο κείμενο. Ο Γιάννης Λεοντάρης αποφάσισε να συνθέσει με βάση το υλικό της Αριάγνης ένα νέο κείμενο, προσθέτοντας έναν άλλο άξονα. Και θα ακολουθήσει ο Άρης Τρουπάκης. Η δραματουργία δεν είναι κοινή. Προσωπικά, θεωρώ πως κάθε κείμενο που φέρει μία άλλη εποχή και έχει ιδιαίτερο λόγο, θέλει προσοχή. Είναι κάλο ο ηθοποιός να έχει εξοικείωση με τον λόγο από νωρίς.

Δεν χρειάζεται να προσεγγίσεις και την εποχή;

Όχι απαραίτητα. Στην παράσταση του Γιάννη Λεοντάρη δεν αναπαριστάται μια εποχή, αλλά υπάρχουν στοιχεία από αυτήν. Παίζει με τον χρόνο.

Ποιος είναι ο στόχος της παράστασης;

Ο στόχος της Λέσχης ήταν να μιλήσει για τον δημιουργό. Ο άξονάς της συνοψίζεται στο ερώτημα: «Δράση ή τέχνη;». Δηλαδή, να ζήσεις ή να καταγράψεις τα πράγματα; Ο Τσίρκας θεωρεί ότι δεν μπορεί κανείς να κάνει και τα δύο. Πρέπει να αποφασίσει σε ποια πλευρά ανήκει. Και αυτός ο διχασμός τον μαραίνει γιατί του δημιουργεί πολύ μεγάλη εσωτερική αντιπαλότητα. Παρόλα αυτά, ο Μάνος Συμωνίδης δεν είναι μόνο ένας διανοούμενος της αριστεράς. Πριν απ΄όλα είναι ένας Έφεδρος Ανθυπολοχαγός του Ελληνικού Στρατού που πολέμησε στην Αλβανία, έτυχε να σωθεί και συνέχισε την ιστορία του. Αυτό τείνουμε να το ξεχνάμε. Δεν φαντάζομαι έναν διανοούμενο να κάθεται στην σοφίτα του και να σκέφτεται, φαντάζομαι ένα μανιασμένο ζώο σε ένα κλουβί. Η παράσταση της Αριάγνης πραγματεύεται περισσότερο το ζήτημα του πως μπορείς να εφαρμόσεις την πολιτική στην ζωή σου -όπως το θεμελιώνει ο Θεοφάνης Τάσης στο βιβλίο του Πολιτικές του βίου-. Αναρωτιέται αν αξίζει να πεθάνει κανείς για μια μεγάλη ιδέα ή να ζει για τα μάτια των αγαπημένων του. Αυτό είναι ένα άλλο ερώτημα. Η παράστασή μας αφήνει το ερώτημα ανοιχτό. Κάποιοι ήρωες δίνουν την απάντησή τους, αλλά στο τέλος μένει ανοιχτό.

Είμαστε οι άνθρωποι «ναυάγια της καταιγίδας που σαρώνει τον κόσμο»;

Λέει μετά το κείμενο: «Τυλιγμένοι μέσα σε έναν κύλινδρο μοναξιάς». Ναι είμαστε, αλλά δεν έχουμε πνιγεί ακόμα. Η ανθρώπινη κατάσταση είναι έτσι. Από την στιγμή που γεννιόμαστε, βρισκόμαστε στο πέλαγος. Προσωπικά, είμαι αισιόδοξος. Είμαστε ναυάγια, αλλά δεν σημαίνει ότι θα πνιγούμε. Αξίζει να κολυμπήσουμε, να παλέψουμε, να δούμε τι θα γίνει.

Σε τέτοιες εποχές και σε κάθε εποχή σε τι μπορεί να πιστεύει ένας άνθρωπος;

Νομίζω ότι οι άνθρωποι χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: Σε αυτούς που μπορούν να αποδεχτούν ότι υπάρχει εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο και στους άλλους που δεν το δέχονται αυτό σαν πιθανότητα. Εγώ είμαι από αυτούς που δεν το δέχονται και θα ήθελα πάρα πολύ να κάνω κάτι για να μην ισχύει αυτό. Με πίστη και εμπιστοσύνη στον άνθρωπο. Σε αυτό πιστεύω.

Η Αριάγνη δεν είναι ένα σύμβολο ανθρώπου που δεν πιστεύει στον διαχωρισμό;

Ναι. Και εδώ ο Τσίρκας εμφανίζει στο έργο του ανθρώπους που θέλουν να κάνουν επανάσταση και να φτιάξουν σοσιαλισμό, αλλά «όχι με τους αραπάδες». Λέει λοιπόν, η Αριάγνη την πολύ ωραία φράση: «Και αυτούς τι θα τους κάνετε μετά;». Ακόμα και ο Μάνος που είναι προοδευτικός λέει πως αυτοί οι άνθρωποι έχουν αδυναμίες. Αυτά υπάρχουν ακόμα και στις μέρες μας. Η Αριάγνη κουβαλάει νομίζω απαντημένο ένα ερώτημα, το οποίο θέτει στου άλλους. «Πρέπει να επιτρέπουμε εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο;». Ακόμα κι αν η εκμετάλλευση αυτή γίνεται μόνο με τον λόγο.

Η Αριάγνη κουβαλάει νομίζω απαντημένο ένα ερώτημα, το οποίο θέτει στου άλλους. «Πρέπει να επιτρέπουμε εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο;».

Η σχέση του Μάνου Συμωνίδη με το Ανθρωπάκι δεν αποτελεί μία κριτική στην εσωτερική λειτουργία της αριστεράς;

Ναι, σίγουρα. Ο Μάνος όμως δεν θέλει οπωσδήποτε να νικήσει, θέλει να τεθούν τα ερωτήματα. Είναι ένας ασθενής χαρακτήρας γιατί δεν μπορεί να απαντήσει πια τίποτα. Νομίζω πως ο Τσίρκας κάνει κριτική και στον πολιτικό λόγο, όχι μόνο στην λειτουργία της αριστεράς.

Πως ήταν η εμπειρία της εργασία πάνω σ΄αυτό έργο με διαφορετικούς σκηνοθέτες;

Ήταν πάρα πολύ ενδιαφέρον. Μου άρεσε πάρα πολύ που στο πρώτο βιβλίο ασχολήθηκα με το υλικό του Μάνου Συμωνίδη, ενώ τώρα ασχολούμαι με το Ανθρωπάκι, τον πολιτικό του αντίπαλο, τον σταλινικό εγκέφαλο της κομμουνιστικής οργάνωσης στη Αίγυπτο. Είναι πολύ διαφορετικός ο τρόπος εργασίας από την μία παράσταση στην άλλη, αλλά εν τέλει για μένα λειτούργησαν συμπληρωματικά.

Υπάρχει κάποια φράση από το κείμενο που σου αρέσει πολύ;

Είναι πολλές. Παραθέτει ο συγγραφέας κάποια στιγμή ένα μικρό στίχο του Χέλντερλιν και λέει πάνω σ΄αυτό: «Η ομορφιά του ανθρώπου δεν πεθαίνει, δεν χάνεται αν δεν σβήσει κι η ζωή πάνω στην γη». Όσο λοιπόν, έχουμε διαθέσιμη την ομορφιά του κόσμου πρέπει να την βρίσκουμε. Θεωρώ ότι θα είμαστε αγνώμονες αν δεν το κάνουμε.

ΑΚΥΒΕΡΝΗΤΕΣ ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ / ΑΡΙΑΓΝΗ  στο Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν – Φρυνίχου

Ταυτότητα παράστασης

Διασκευή-Σκηνοθεσία-Μουσική επιμέλεια: Γιάννης Λεοντάρης

Σκηνικά-Κοστούμια: Άση Δημητρολοπούλου

Επιμέλεια κίνησης: Νικολέτα Ξεναρίου

Φωτισμοί: Σάκης Μπιρμπίλης

Βοηθός σκηνοθέτης: Μαριλένα Κατρανίδου

Διανομή ( με αλφαβητική σειρά)

Θανάσης Βλαβιανός, Παντελής Δεντάκης, Θανάσης Δήμου, Γιώργος Κριθάρας, Κατερίνα Λυπηρίδου, Γιώτα Μηλίτση, Ηλέκτρα Νικολούζου, Δημήτρης Πασσάς, Ερατώ Πίσση Μάνος Στεφανάκης.

Φωτογράφος παράστασης: Μυρτώ Αποστολίδου

Χώρος Διεξαγωγής:

Φρυνίχου 14, Πλάκα

τηλέφωνο ταμείου: 2103222464

Ημέρες και ώρες παραστάσεων: Τετάρτη στις 18.00, Πέμπτη, Παρασκευή 20:30, Σάββατο, Κυριακή 21:00

Τιμές Εισιτηρίων: Τετάρτη & Παρασκευή: 15€ γενική, 10€ μειωμένο και 8€ οι άνεργοι

Πέμπτη: 10€ γενική είσοδος

Σάββατο: 18€ γενική και 12€ μειωμένο, ανέργων

Κυριακή: 16€ γενική και 12€ μειωμένο, ανέργων

Σε συνεργασία με το Εθνικό Θέατρο.