Το σατυρικό δράμα (Ο Κύκλωπας του Ευριπίδη είναι το μοναδικό ολόκληρο σωζόμενο σατυρικό δράμα) έχει βαθιά συγγένεια με την αρχαία τραγωδία, αλλά χαρακτηρίζεται και από πλούσια κωμικά στοιχεία. Ποιο άλλο είδος, άραγε, θα μπορούσε να συνοψίσει τόσο σωστά την διττή φύση της ανθρώπινης ύπαρξης και των εκφράσεών της; Στον Κύκλωπα, ο Ευριπίδης δραματοποιεί το γνωστό επεισόδιο της Οδύσσειας του Ομήρου με την τύφλωση του Πολύφημου από τον Οδυσσέα, συνθέτοντας ένα άκρως ενδιαφέρον θεατρικό σύμπαν με τον τραχύ Κύκλωπα, τον οξυδερκή Οδυσσέα, τον Σιληνό και τους πηγαίους Σατύρους. Ο Παντελής Δεντάκης εισέρχεται στα βάθη ενός ανδρικού κόσμου, όπου υψηλές σκέψεις συνυπάρχουν με τα πιο ταπεινά ανθρώπινα ένστικτα και φτιάχνει μια ενδιαφέρουσα παράσταση με εξαιρετικές γυναίκες ηθοποιούς. Μιλήσαμε με την Αλεξάνδρα Αϊδίνη, την Νεφέλη Μαϊστράλη, την Μυρτώ Πανάγου και την Αμαλία Νίνου για την παράσταση που θα παρουσιαστεί 21 & 22 Ιουλίου στο Θέατρο Της Μικρής Επιδαύρου. 

Ένας θίασος γυναικών σε έναν θεατρικό κόσμο ανδρών. Πως λειτούργησε ο συνδυασμός;

Αλεξάνδρα Αϊδίνη

Αρχικά αυτή η αντίστροφη, ακούστηκε μία πολύ ενδιαφέρουσα πρόκληση, μία ελκυστική περιπέτεια. Αφήνοντας στην άκρη το ευρηματικό του εγχειρήματος, που θα μπορούσε να εξαντληθεί στα πρώτα λεπτά σκηνικής δράσης, με την παρότρυνση του Π. Δεντάκη, επικεντρωθήκαμε σε μία εκτενή μελέτη των νοημάτων του έργου ως έχει. Αναλογιστήκαμε πως αυτά φωτίζονται και επηρεάζονται μέσα από την δική μας ματιά, τις προσωπικές μας αναφορές και αισθήσεις. Η σύλληψη δεν θέλει να είναι μία “ρεβάνς” γυναικείας χειραφέτησης μετά από αιώνες, αν αναλογιστούμε ότι στις απαρχές του αρχαίου δράματος, τους γυναικείους ρόλους τους κρατούσαν αποκλειστικά άντρες υποκριτές. Μέσα από αυτό το δρόμο πιο πολύ αναζητήσαμε έναν νέο τρόπο να διερευνήσουμε αυτόν τον πυρήνα βιαιότητας απολυταρχικής συμπεριφοράς, και ανάγκης επιβολής που κατά κύριο λόγο τροφοδοτεί το αρσενικό κομμάτι της ανθρώπινης ύπαρξης. Τι κινεί και αναμοχλεύει μέσα μας; Τι συμβαίνει όταν γυναικεία σώματα βάζουν στην άκρη τον ευσπλαχνικό διαλλακτικό τους ψυχισμό και προβαίνουν σε πράξεις σφοδρές και επιθετικές εν ονόματι των αντρών; Τι κοινό και σκοτεινό ενυπάρχει και στα δύο φύλα, τι τα χωρίζει οριστικά και αμετάκλητα. Ήταν για μας μία καρποφόρα και αποκαλυπτική διαδικασία απελευθέρωσης. Προσπαθήσαμε να βουτήξουμε σε αυτήν, σαν παιδιά που δεν καμώνονται αλλά απορροφούνται από έναν κόσμο σαν να ήταν ο μόνος αληθινός. Το χιούμορ, το παράδοξο, οι συνειρμοί είναι αυτό που ευχόμαστε να καρποφορήσει όταν στο παιχνίδι αυτό εισέλθουν τα μάτια και η φαντασία του θεατή.

Μυρτώ Πανάγου

Είχε ενδιαφέρον η αναζήτηση και διερεύνηση αυτού του ανδρικού κατεξοχήν θεατρικού κόσμου. Με έναν τρόπο ήρθε κοντά η κάθε ηθοποιός με κομμάτια της πιο άγρια, σκοτεινά και μη-τιθασεύσιμα που καμία φορά τείνουμε να πιστεύουμε ότι είναι πιο αντιπροσωπευτικά και οικεία στο ανδρικό φύλο. Προσωπικά ωστόσο, πιστεύω ότι η δύναμη και η οργή που μπορεί να φέρει μια γυναίκα μπορεί να κυμανθεί σε απίστευτα υψηλά επίπεδα. Θέλοντας και μη, και ως φυσιολογία να το δεις, η γυναίκα εμπεριέχει την έννοια της δημιουργίας και της καταστροφής μαζί τρόπον τινά. Άρα μπορεί να αγγίξει σε βάθος και ένα άγρια σκοτεινό κομμάτι της. Και σίγουρα στην όλη εξερεύνηση ήταν ζητούμενο να πλησιάσουμε πολύ τέτοιες περιοχές μας και τα ευρήματα συχνά ήταν κίνητρο για περαιτέρω αναζήτηση και προβληματισμό.

Ποιος είναι ο σκοπός ενός σατυρικού δράματος; Ποιο είναι το πιο ενδιαφέρον στοιχείο των Σατύρων;

Νεφέλη Μαϊστράλη

Το σατυρικό δράμα ως είδος βρίσκεται ανάμεσα στην τραγωδία και τη κωμωδία, το χαρακτηρίζουν ” εύθυμο δράμα”. Ενώ η πλοκή του δεν είναι κωμική, ο τρόπος με τον οποίο εκτυλίσσεται δανείζεται πολλά στοιχεία από τη κωμωδία. Σ’ αυτά τα μήκη κινείται και ο Κύκλωπας. Πρόκειται για την γνωστή από την Οδύσσεια, ιστορία του Κύκλωπα Πολύφημου που κατασπάραζε ανθρώπους. Κάθε άλλο παρά κωμικό μπορεί να το χαρακτηρίσει κανείς το θέμα του έργου, όμως τα μέσα που χρησιμοποιεί ο Ευριπίδης για να το αναπτύξει συχνά οδηγούν σε κωμικές καταστάσεις ή καλύτερα, κωμικοτραγικές. Έτσι κι εμείς αποφεύγουμε να το ονοματίσουμε. Στόχος μας είναι να αφηγηθούμε την ιστορία της συνάντησης του ανθρωποφάγου Κύκλωπα με τον πολυμήχανο Οδυσσέα που καταλήγει στην τύφλωση και τον εξευτελισμό του πρώτου μέσα από καταστάσεις που άλλοτε προκαλούν το γέλιο κι άλλοτε το κλάμα και την απελπισία. Για παράδειγμα, η σκηνή του μεθυσιού του Κύκλωπα ενώ φαινομενικά είναι κωμική και ελαφριά, μου φαίνεται πολύ πικρή και σκοτεινή. Ένα ακόμη βασικό στοιχείο του σατυρικού δράματος είναι ο χορός των Σατύρων. Πρόκειται για πλάσματα με ζωόμορφα χαρακτηριστικά, ακόλουθοι του Διονύσου, με ροπή στη λαγνεία, το μεθύσι, το χορό, την εξοικείωση με τα βασικά ένστικτα της ύπαρξης. Και η ίδια η φύση τους είναι που μου προκαλεί και το μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Η αίσθηση της ελευθερίας που αντλούν από τη γύμνια και την έλλειψη ντροπής για τις βιολογικές τους ανάγκες και τα άγρια ένστικτα. Ο Σάτυρος με φέρνει πιο κοντά σε συμπεριφορές που έχουν τα μωρά, σε πρωτογενή μας ένστικτα που είναι ταμπού ακόμη και να τα συζητάς στο πολιτισμένο κόσμο.

Γιατί ο Σιληνός επιλέγει να προδώσει τον Οδυσσέα; Οι συνθήκες και οι καταστάσεις διαμορφώνουν τον άνθρωπο ή το αντίστροφο;

Αλεξάνδρα Αϊδίνη

Αναφέρονται ως κατώτερα μυθικά όντα οι Σιληνοί. Δαίμονες, πνεύματα των βουνών και των δασών. Όπως προκύπτει σε όλα τα αρχαία δράματα, από το να αναλύσουμε την ψυχολογία των ηρώων τους, πιο εύλογο είναι να εντοπίσουμε τι εκπροσωπούν, ποια ηθική προασπίζονται, ποιους θεούς υπηρετούν. Ο Σιληνός “εγκαταλελειμμένος” από τον Διόνυσο, του οποίου υπήρξε ανέκαθεν υπηρέτης και πιστός ακόλουθος, έχει βρεθεί εδώ, παγιδευμένος μαζί με τα παιδιά του, τους Σατύρους, στα δίχτυα ενός σκληροπυρηνικού, αιμοβόρου, ανθρωποφάγου Κύκλωπα. Είναι υποταγμένος στην εξουσία αυτού του νέου τυράννου. Η αντιπαράθεση μαζί του ή η αθέτηση των προσταγών του, σημαίνει αυτόματη και αμετάκλητη θανατική καταδίκη για όλους. Παρ’ όλο τον θαυμασμό και την εκτίμηση που τρέφει στο πρόσωπο του ένδοξου Οδυσσέα που δυνάμει θα μπορούσε να αποτελέσει λύση σωτηρίας και διαφυγής, ο Σιληνός, τρέμει στην εμφάνιση του Κύκλωπα Πολύφημου. Ο φόβος υπερισχύει μέσα του και διαλέγει το στρατόπεδο του πιο ισχυρού. Συμφεροντολόγος και καιροσκόπος, καταλήγει να εκμεταλλευτεί τον Οδυσσέα για να κομίσει το αντικείμενο του πόθου του, το κρασί. Να ικανοποιήσει το “τώρα” του και την καλοπέραση του χωρίς να διστάσει να προδώσει την εμπιστοσύνη του “ξένου” με χυδαίο τρόπο για να γλιτώσει το τομάρι του. Όπου φυσάει ούριος ο άνεμος, όπου η επιβίωση του είναι πιο διασφαλισμένη. Εκεί πάει ο Σιληνός. Το “Εγώ να είμαι καλά” ανεξαρτήτως κόστους για τους υπόλοιπους, χωρίς συνέπεια ανάμεσα σε πράξεις και λόγια, δίχως ιερό και όσιο, αυτή τη νοοτροπία που δεν είναι πάρα διαχρονικά αναγνωρίσιμη εκπροσωπεί. Παρ’ όλο που υποτίθεται ότι από φύση, είναι πνεύμα ελεύθερο και πανηδονιστικό, πολύ αμφιβάλλω αν στ’ αλήθεια, υφίσταται η υπόστασή του δίχως κάποιον αφέντη που να ορίζει το πεπρωμένο του.

Στο έργο ο Χορός αναφέρεται στην «χαρά της εκδίκησης». Υπάρχει νόημα σε μία τέτοια πράξη;

Μυρτώ Πανάγου

Νόημα, με την έννοια της ουσίας και της λογικής επιχειρηματολογίας, όχι δεν θεωρώ πως υπάρχει. Αλλά μέσα από ένα πιο συναισθηματικό πρίσμα, μπορώ να βρω νόημα και ουσία σε αυτή την εκστατική ανάγκη για εκδίκηση. Μην ξεχνάμε πως τα πλάσματα αυτά που απαρτίζουν το Χορό είναι στερημένα, “δούλοι”, όπως χαρακτηριστικά αποκαλούνται, δίχως την ελευθερία τους και έναν τρόπο ζωής με τον οποίο έχουν μάθει να είναι εξοικειωμένοι. Ως εκ τούτου, η εκδίκηση έρχεται σαν το δικό τους “πλήρωμα”, τον δικό τους τρόπο να “σκοτώσουν”, να “πληγώσουν”, να “διαλύουν”. Και δεδομένου ότι είναι και πλάσματα φοβισμένα και με εμφανή δειλία ανά σημεία, η χαρά της εκδίκησης τελικά είναι ο μόνος τρόπος που τους μένει για να νιώσουν ότι μετέχουν και αυτοί σε κάτι. Αφού δεν μπορούν να το κάνουν (να αποτελειώσουν τον Κύκλωπα), εστιάζουν στη χαρά της εκδίκησης και νιώθουν ακόμα πιο βαθιά μέρος της διαδικασίας. Η εκδίκηση τελικά είναι ο δικός τους τρόπος να νιώσουν ότι υπάρχουν.

Που βρίσκεται η σωτηρία και η ανακούφιση στην ανθρώπινη ζωή;

Νεφέλη Μαϊστράλη

Στον κόσμο των Σατύρων, η λύτρωση έρχεται όταν με τη βοήθεια του Οδυσσέα, καταφέρνουν να απελευθερωθούν από τη “φυλακή” του Κύκλωπα και να κάνουν “ειρήνη” με τη φύση και το Θεό τους, το Διόνυσο. Το να αναγνωρίζουμε τα δεσμά μας και να βρίσκουμε τη δύναμη να τα σπάμε και να ερχόμαστε πιο κοντά σ’ αυτό που για τον καθένα είναι η ουσία του, νομίζω ότι σώζει ζωές. Να συμφιλιωνόμαστε με κομμάτια του εαυτού μας που είναι ξένα για τον ορθολογιστικό κόσμο που ζούμε, να αναζητούμε την ελευθερία σε οποιαδήποτε μορφή καταπίεσης, να μπορούμε να αναπνέουμε πιο πολύ και πιο βαθιά και να ζούμε περισσότερο στο “τώρα”, απ’ ότι στο “πριν” ή το ” μετά”.

Αμαλία Νίνου

Νομίζω ότι τη σωτηρία ή τη λύτρωση την κατακτούν ελάχιστοι άνθρωποι κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Οι υπόλοιποι την αποζητούμε.. Όσο μεγαλώνω πάντως, συνειδητοποιώ ότι ο μόνος τρόπος είναι η προσφορά. Εκεί κάπου τοποθετώ και το λόγο για τον οποίο μπορεί κάποιος να ζει. Έρχεσαι για να τα δώσεις όλα και να φύγεις. Αν κυνηγάς παντού και πάντα το κέρδος (συναισθηματικό ή υλικό) τελικά τι έχεις κερδίσει; Το σημαντικότερο στη δική μου ζωή είναι οι άνθρωποι και αν σε αυτούς μπορώ να προσφέρω τον κόσμο μου τότε ξέρω ότι είμαι κάπου κοντά στην ευτυχία.

Κύκλωπας του Ευριπίδη σε σκηνοθεσία Παντελή Δεντάκη

Μετάφραση: Παντελής Μπουκάλας
Σκηνοθεσία: Παντελής Δεντάκης
Σκηνικά – Κοστούμια: Γεωργία Μπούρδα
Επιμέλεια κίνησης: Ερμής Μαλκότσης
Μουσική: Λευτέρης Βενιάδης
Φωτισμοί: Σάκης Μπιρμπίλης
Βοηθοί σκηνοθέτη: Έφη Ρευματά, Θανάσης Ζερίτης
Βοηθός Σκηνογράφου – Ενδυματολόγου: Μυρτώ Κοσμοπούλου
Βοηθός Φωτιστή: Αλέξανδρος Αλεξάνδρου
Ηχογράφηση – μίξη : AUX Studio – Παναγιώτης Παρασκευαΐδης
Αγγλικοί υπέρτιτλοι: Λύο Καλοβυρνάς
Παίζουν: Στεφανία Γουλιώτη (Κύκλωπας), Άννα Καλαϊτζίδου (Οδυσσέας), Αλεξάνδρα Αϊδίνη (Σιληνός), Νεφέλη Μαϊστράλη, Μαρία Μοσχούρη, Αμαλία Νίνου, Μυρτώ Πανάγου, Ελένη Τσιμπρικίδου (Σάτυροι), Έφη Ρευματά (Kομπάρσος)

Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου
21-22 Ιουλίου 2017
21:30