Γιώργος Π. Πεφάνης / Ο κριτικός ως συνοδοιπόρος της δημιουργίας

Πριν λίγο καιρό κυκλοφόρησε από την Κάπα Εκδοτική το βιβλίο Επί σκηνής: Κριτική θεάτρου 2005-2020 του Γιώργου Π. Πεφάνη, με κριτικά κείμενα που έχουν δημοσιευτεί κατά το διάστημα αυτό σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή. Η κριτική δεν είναι μόνο ένα κείμενο που αποτιμά ένα παραστασιακό συμβάν και συνομιλεί με δημιουργούς και θεατές, αλλά αποτελεί και την ολοκλήρωση της θνησιγενούς θεατρικής πράξης, καθώς καταγράφει γεγονότα, σκέψεις και εντυπώσεις ενός γεγονότος που συντελείται και τελειώνει. Ο Γιώργος Π. Πεφάνης μας μίλησε για την κριτική, την ηθική και την αξία της, για τον διάλογο που διανοίγεται με αφετηρία ένα κριτικό κείμενο, για τον κριτικό ως συνοδοιπόρο της δημιουργίας.
Πως επιλέξατε τις κριτικές που απαρτίζουν τον συγκεκριμένο τόμο; Εξετάζοντάς τες διαχρονικά, ποιο συμπέρασμα βγάλατε;
Πρόκειται για τις κριτικές που γράφτηκαν στη συγκεκριμένη περίοδο και υπακούουν στα κριτήρια επιλογής των αντίστοιχων παραστάσεων. Δεν υπάρχει ένα σταθερό κριτήριο διαχρονικά. Πότε είναι ο συγγραφέας του έργου ή ο δημιουργός της performance. Πότε ο σκηνοθέτης ή κάποιος ενδιαφέρων συντελεστής της παράστασης (σκηνογράφος, ενδυματολόγος κ.ο.κ.). Πότε πάλι κάποιος από τους ηθοποιούς.
Με το πέρασμα του χρόνου ο κριτικός (πρέπει να) προσαρμόζεται και αλλάζει ή (πρέπει να) μένει πιστός στις αρχές και το όραμά του;
Δεν υπάρχει κάποια αρχή που να μένει αναλλοίωτη στον ρου του χρόνου. Από την άλλη μεριά όμως, δεν εννοείται κανείς μετασχηματισμός, καμία αλλαγή που να μην «κουβαλάει» αυτό το οποίο αλλάζει, που να μην το μεταβολίζει στο νέο. Υπό το πρίσμα αυτό, ο κριτικός μένει πιστός όχι στην τυφλή επανάληψη, ούτε στη συνεχή αλλαγή, αλλά στη διαφορική επανάληψη, στην αλλαγή μέσω της συνέχειας, στη διαλεκτική του οράματος και της εμπειρίας.

Η κριτική αποτελεί διάλογο με το κείμενο, τον σκηνοθέτη ή τον θεατή;
Η κριτική είναι κλήση, παράκληση, επίκληση του διαλόγου με όλους: με τον νοητό αναγνώστη του κριτικού, με τους συναδέλφους του συναφιού, τους πραγματικούς ή τους δυνητικούς θεατές, πρωτίστως όμως με τους δημιουργούς της παράστασης: τον συγγραφέα, τον σκηνοθέτη, τους συντελεστές, τους ηθοποιούς. Η κριτική δεν έρχεται για να βαθμολογήσει. Ο κριτικός δεν είναι τιμητής, αλλά συνομιλητής, συνοδοιπόρος των δημιουργών. Όσοι βαθμολογούν με ή χωρίς «αστεράκια» δεν είναι κριτικοί, αλλά «πλασιέδες», υπαλληλίσκοι στη βιομηχανία του θεάματος.
Η κριτική στην εποχή μας -που καθένας μπορεί να εκφράσει τη γνώμη του δημόσια- έχει αποδυναμωθεί ή έχει αποκτήσει μεγαλύτερη αξία; Ποιον επηρεάζει μία κριτική;
Δεν έχουμε συγκρίσιμα δεδομένα, καθώς η κοινωνιολογία της θεατρικής κριτικής (και του θεάτρου γενικότερα) είναι εν πολλοίς άγνωστο είδος στη χώρα μας. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης συνήθως ελκύουν το ανάθεμα για την άνοδο του σχετικισμού, του υποκειμενισμού ή του δογματισμού των κρίσεων περί θεάτρου. Άδικα νομίζω. Το μέσο κοινωνικής δικτύωσης διαχέει μια πληροφορία, διευκολύνει την επικοινωνία και την ελευθεροτυπία (ιδίως όταν η μαζική ενημέρωση είναι μονόπλευρη και κατευθυνόμενη). Πάντως, η γενική εικόνα επιρροής της κριτικής δεν είναι ενθαρρυντική: όσοι περισσότεροι οι επίδοξοι κριτικοί, τόσο ισχνότερη η δύναμη επιρροής τους. Αυτό που επηρεάζει περισσότερο σήμερα είναι μάλλον το «από στόμα σε στόμα» στην ψηφιακή εκδοχή του.

Τι οφείλει ο κριτικός να αναζητά σε μία παράσταση;
Την αυθεντικότητα στην επιτέλεση (της δράσης και του λόγου), την ειλικρίνεια στους στόχους και την εντιμότητα στους τρόπους. Αυτή είναι η βάση στον ορίζοντα προσδοκιών του. Τα περαιτέρω είναι δύσκολα: η πρωτοτυπία σπανίζει όλο και περισσότερο, όπως και η έξαρση της αισθητικής απόλαυσης.
Υπάρχουν αντικειμενικά κριτήρια για να προσεγγίσουμε μία παράσταση;
Αυτά που ανέφερα προηγουμένως.

Πότε σας συγκινεί μία παράσταση;
Όταν με κάνει σκέφτομαι και να νιώθω την πηγαία δύναμη της συνύπαρξης και του συνανήκειν σε έναν κόσμο μυθοπλασικό και πραγματικό ταυτόχρονα.
Πως βλέπετε τη θεατρική πραγματικότητα της μετά covid εποχής;
Θολή, συγκεχυμένη, αβέβαιη. Δίψα για επαφή και επανεύρεση από τη μια, υπερφίαλη τεχνολογική μοναξιά από την άλλη.
Τι χαρίζει το θέατρο στη ζωή σας;
Ό,τι και η τέχνη εν γένει: ένα κατώφλι όπου μπορώ να σταθώ για λίγο και να κοιτάξω το χάος. Αλλά και κάτι προσίδιο: το συναίσθημα του συνανήκειν, όσο πρόσκαιρο και αν είναι.
Το βιβλίο Επί Σκηνής: Κριτική Θεάτρου 2005-2020 κυκλοφορεί από την Κάπα Εκδοτική.
