Η θεατρική performance Ανθρώπινοι ζωολογικοί κήποι: Όν εστιάζει στο φόβο της ετερότητας πάνω στην οποία χτίζονται προσωπικοί και κοινωνικοί μηχανισμοί συμπεριφορών. Είναι μια περιήγηση στη σχέση μεταξύ σώματος-νου· διεισδύει στα προσωπικά δεδομένα που δημιουργούνται από τις πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες και εξετάζει το κατά πόσο υπάρχει – και πού βρίσκεται – η ελεύθερη βούληση. Η παράσταση είναι το τελευταίο μέρος της τριλογίας «Ανθρώπινοι ζωολογικοί κήποι» και είναι εμπνευσμένη από τις εθνολογικές εκθέσεις «Negro Villages» που διεξάγονταν τον 18ο, 19ο και στις αρχές του 20ού αιώνα.

Η Νέλλη Πουλοπούλου πραγματοποίησε την σχετική έρευνα, έγραψε το κείμενο και ανέλαβε την σκηνοθεσία της παράστασης, ενώ η Βάλυ Ιωάννου συνέθεσε την μουσική. Οι δυο τους μοιράζονται τους ρόλους της παράστασης που θα παρουσιάζεται στο ΚΕΤ από 13/10. Η συγγραφέας, σκηνοθέτης και ηθοποιός μας μίλησε για την ερευνητική διαδικασία, την εξελικτική πορεία της δημιουργίας της παράστασης και τις ανακαλύψεις της διαδρομής.

Τι κινητοποίησε την έμπνευση για την συγκεκριμένη performance;

Η αρχική σύλληψη ήρθε στην επιφάνεια το 2014 σαν ερώτηση. Γιατί συνεχίζουμε ως άτομα και ως κοινωνίες να επαναλαμβάνουμε συμπεριφορές παράλογες, ανώφελες και καταπιεστικές, όταν μάλιστα στην ιστορία έχουν επιτευχθεί κοινωνικές αλλαγές και έχουν υπογραφεί συμφωνίες για την κατάργηση τους. Γιατί επιμένουμε να λειτουργούμε με τα ίδια δεδομένα χωρίς να συνειδητοποιούμε τα λάθη του παρελθόντος. Προέκυψε λοιπόν μια ερευνητική διαδικασία με τον τίτλο “Shake the facts” και δημιουργήθηκε μια τριλογία παραστάσεων της οποίας το τελευταίο μέρος παρουσιάζουμε τώρα.

Ο τίτλος της έρευνας αποτελεί μια πρόταση ανακίνησης των προσωπικών και κοινωνικών δεδομένων, των ακλόνητων πεποιθήσεων που δείχνουν να σχηματίζουν τις κοινωνικές και προσωπικές δράσεις. Σε μια προσπάθεια επεξεργασίας και αποσαφήνισης αυτών των δεδομένων, οι  παραστάσεις εστίασαν από το συλλογικό στο προσωπικό. Και έτσι φτάσαμε στο “Ον”, που αναφέρεται σε αυτοβιογραφικά στοιχεία και είναι μια αυτοψία των λαθών ενός συγκεκριμένου προσώπου.

Η έμπνευσή μας για τη μορφή και τη συνθήκη της παράστασης ήταν οι εθνολογικές εκθέσεις ή «Negro Villages» που διεξάγονταν το 18ο, 19ο και στις αρχές του 20ού αιώνα. Οι εκθέσεις ήταν περιφραγμένα θεματικά πάρκα όπου εκτίθονταν δημόσια ζωντανοί άνθρωποι. Πολλά εκατομμύρια Ευρωπαίων και Αμερικανών επισκέφτηκαν αιχμάλωτους ιθαγενείς, Ζουλού, Σενεγαλέζους, βουδιστές μοναχούς και Ινδιάνους όπου παρουσιαζόντουσαν ως εξωτικά είδη. Στις συγκεκριμένες εκθέσεις οι ιθαγενείς αντιμετωπίζονταν ως αντικείμενο ενδιαφέροντος και ψυχαγωγίας και παρουσιάζονταν ως μια έντονη προσπάθεια εγκατάστασης ενός συμπαγούς πλαισίου κανονικότητας. Στόχο είχαν να αναδείξουν τις διαφορές μεταξύ των δυτικών και των ιθαγενών και να παραθέσουν στοιχεία που ορίζουν τις συγκεκριμένες φυλές ως υποδεέστερες της λευκής.

Μοιάζει ο κόσμος μας με κάποιου τύπου ζωολογικό κήπο;

Ο ορισμός του ζωολογικού κήπου είναι η έκθεση ζωντανών πλασμάτων. Ο σύγχρονος κόσμος σφύζει από διάθεση έκθεσης. Το βλέπουμε παντού, στα social ή γενικά στα media, στις προσωπικές συμπεριφορές, στην πολιτική. Αυτό δείχνει ότι ο κόσμος έχει σταματήσει να φοβάται την έκθεση, φαίνεται πιο σίγουρος για τον εαυτό του. Το πρόβλημα εμφανίζεται στην υποκρισία. Με κυρίαρχο οδηγό τα media, τα γεγονότα και οι άνθρωποι προβάλλονται ως αληθινά με ψεύτικη υπόσταση ή ταυτότητα. Ακούω πολύ γύρω μου να αναφέρεται η αδυναμία να ξεχωρίσει κανείς την αλήθεια η οποία είναι σίγουρα υποκειμενική ενώ παρουσιάζεται ως αντικειμενική για να παρασύρει πλήθος ανθρώπων στον αποπροσανατολισμό και τη σύγχυση. Ένα τρανό παράδειγμα επικίνδυνης υποκρισίας είναι μια εικόνα που δεν θα ξεχάσω σε εκπομπή τηλεόρασης, όπου παρουσιαζόταν ένα θέμα σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών και στο backround έπαιζαν εικόνες από γυμνά γυναικεία σώματα. Παρατηρούμε μια πολύ καλά επεξεργασμένη μεθοδολογία να εγκαταστηθεί μια ακραία και σε πολλές περιπτώσεις αποκρουστική συμπεριφορά ως κανονική, περασμένη στο μπλέντερ της συνειρμικής εικόνας.

Γιατί μας φοβίζει η διαφορετικότητα;

Υπάρχουν πολλές υποθέσεις. Συλλέξαμε μερικές στα ερωτηματολόγια που δώσαμε σε διαφορετικούς ανθρώπους. Οι κυριότερες απαντήσεις ήταν ότι ο άνθρωπος έχει ανάγκη να ανήκει σε ένα σύνολο γιαυτό θέλει να είναι και να κάνει ό,τι και ο διπλανός του και οι περισσότεροι άνθρωποι, ή ότι οδηγούμαστε εσκεμμένα σε μια νόρμα για να είμαστε πιο εύκολα ελεγχόμενοι και παραγωγικοί, ή επίσης ότι είναι πιο εύκολο να κάνεις ότι σου λένε από το αναλαμβάνεις την ευθύνη εξολοκλήρου. Προσωπικά πιστεύω ότι υπάρχει ένας κοινωνικός μηχανισμός υποστήριξης της ομοιογένειας που αναγκαστικά  υιοθετείται από μικρή ηλικία, ο  βασικότερος λόγος όμως είναι ότι ο ανθρώπινος οργανισμός από τη φύση του κατηγοριοποιεί για να χειρίζεται με μεγαλύτερη ευκολία τις καταστάσεις. Κάτι καινούργιο είναι πάντα πιο κουραστικό να το αφομοιώσει. Πολλοί μένουν σε αυτό που ξέρουν. Αντιπαθούν τη διαφορετικότητα γιατί τους γεννά έξτρα προβληματισμούς.

Πως μπορεί να αντιμετωπιστεί αυτός ο φόβος;

Έχει ήδη αντιμετωπιστεί σε μεγάλο βαθμό. Παλιότερα υπήρχε μεγαλύτερη ανησυχία για το διαφορετικό. Υπάρχουν όμως κατά τη γνώμη μου πολλά βήματα να γίνουν. Είμαστε παγιδευμένοι σε ένα παιχνίδι τελειοθηρίας. Προβάλλεται το ιδανικό και όλοι τρέχουμε να το κατακτήσουμε. Όπως ανακαλύψαμε στην έρευνα για την παράσταση ο μεγαλύτερος φόβος υπάρχει για το διαφορετικό μέσα μας. Είναι αυτός ο σκοτεινός εαυτός, αυτός που δεν κάνει ό,τι του λέμε, που θέλουμε να πατάξουμε. Αυτόν είναι που φοβόμαστε και τον καταδικάζουμε σε σιωπή. Αν οι άνθρωποι αποδεχόμασταν τις διαφορετικές πλευρές του εαυτού μας, τις κατανοούσαμε και μαθαίναμε να κάνουμε διάλογο με αυτές πιστεύω θα υπήρχε η δυνατότητα μιας κοινωνίας περισσότερο ανοιχτής στο διαφορετικό ή το καινούργιο.

Η αλλαγή είναι υπόθεση ατομική ή συλλογική;

Για μένα το σύνολο είναι υποσύνολο του ατόμου. Το άτομο μπορεί να επιφέρει αλλαγές στο σύνολο και το αντίστροφο. Όμως το άτομο μπορεί να αλλάξει ανεξάρτητα από το σύνολο ενώ το σύνολο δεν μπορεί να αλλάξει χωρίς το άτομο. Άρα τίποτα δεν μπορεί να γίνει χωρίς το άτομο. Ποιος θα κινήσει το μοχλό; Το σύνολο από μόνο του; Κάποιο άτομο πρέπει να δώσει το έναυσμα.

Που βρίσκεται η ελευθερία στο πλαίσιο της κοινωνίας και της συνύπαρξης;

Η ελευθερία βρίσκεται στην αγάπη. Θα ήταν καλό να μάθουμε να αγαπάμε. Θα ήταν ωραίο οι γονείς να μάθουν στα παιδιά να αγαπούν τον εαυτό τους. Αλλά πως; όταν δεν το έχουμε διδαχτεί; Δεν μπορείς να είσαι ελεύθερη όταν κυβερνιέσαι από μίσος ή οργή. Είσαι αιχμάλωτη αυτών των συναισθημάτων. Επίσης η ελευθερία είναι ιδανικό, δεν μπορεί να επιτευχθεί εξολοκλήρου. Όσο περισσότερο μιλάμε για αυτή τόσο λιγότερο εγκατεστημένη κοινωνικά θα είναι γιατί θα υπάρχει ανάγκη να γίνεται λόγος για αυτή. Νομίζω ότι ο Βολταίρος τα έχει πει όλα με τη φράση “Διαφωνώ με αυτά αυτά που λες αλλά θα υπερασπιστώ μέχρι θανάτου το δικαίωμά σου να τα λες”. Το σημαντικότερο πράγμα στις κοινωνίες και τα συλλογικά εγχειρήματα είναι ο διάλογος. Θα έπρεπε να υπάρχουν ασκήσεις διαλόγου που διδάσκονται στα σχολεία για να μπορούμε να συνυπάρχουμε αρμονικά.

Συντελεστές:

Έρευνα – Σκηνοθεσία – Kείμενο: Νέλλη Πουλοπούλου

Μουσική σύνθεση: Βάλυ Ιωάννου

Δραματουργία: Άννα Τζάκου

Σκηνογραφία- Κοστούμια: Γιάννης Γιαννούλης

Video – Διεύθυνση φωτογραφίας: Θάνος Τσάκωνας

Επιμέλεια κίνησης: Νατάσσα Αρέθα

Κατασκευές: Σωτήρης Καραθανάσης

Ερμηνεία: Βάλυ Ιωάννου, Νέλλη Πουλοπούλου

Παραγωγή: Ομάδα NV Sisterhood- Quilombo Lab

κέντρο ελέγχου τηλεοράσεων

Κύπρου 91Α & Σικίνου 35Α
11361 Κυψέλη, Αθήνα

213.00.40.496 & 69.45.34.84.45

ΠΡΟΣΒΑΣΗ με αυτοκίνητο: εύκολο παρκάρισμα | με λεωφορείο (στάση Καλλιφρονά): 054, 608, 622, Α8, Β8 | με τρόλεϊ (στάση Καλλιφρονά): 3, 5, 11, 13, 14 | (στάση Πλατεία Κυψέλης): 2, 4 | με ΗΣΑΠ: Άγιος Νικόλαος (15 λεπτά με τα πόδια)