Μετά το Mall, ο συγγραφέας (& σκηνοθέτης της παράστασης) Αναστάσιος Πινακουλάκης προχωρά στο δεύτερο μέρος της Τριλογίας του νεοφασισμού με το έργο Υγρασία στους Τοίχους. Ο * βρίσκεται στην φυλακή για την μαζική δολοφονία των συμφοιτητών του. Δεν δέχεται καμία επίσκεψη, ενώ η σκέψεις του περιστρέφονται μόνο γύρω από το πτυχίο του, το πανεπιστήμιο και τις δυνατότητες που παρέχει στους σπουδαστές και την εξυγίανση του εκπαιδευτικού συστήματος. Ο Στέφανος Παπατρέχας υποδύεται τον ρόλο του *, ενός νεαρού που κυριεύεται από τις ιδέες του και τις πιστεύει τόσο που παύει να ακούει, να επικοινωνεί, ίσως και να αισθάνεται. Μιλήσαμε με τον συγγραφέα και τον ηθοποιό για την κοινή τους πορεία με την παράσταση που ετοιμάζουν, το έργο που θα παρουσιάσουν στο Θέατρο Επί Κολωνώ και τις σκέψεις που μοιράστηκαν.  

Αναστάσιος Πινακουλάκης

Τι σε συγκινεί στο έργο;
Δε νομίζω πως με συγκινεί το έργο μου. Το βλέπω μόνο λογικά κι όχι συναισθηματικά. Τα έργα μου που με συγκινούν είναι μάλλον τα πιο “άτεχνα”.

Γιατί επέλεξες τον συγκεκριμένο τίτλο, καθώς και τον κεντρικό τίτλο της τριλογίας;
Μπορεί να παίχτηκε πρώτα το Mall, αλλά για εμένα αφετηρία ήταν η Υγρασία. Το θέμα του έργου μ’ είχε απασχολήσει αρχικά σε μία άσκηση που μας είχε βάλει ο Βασίλης Κατσικονούρης στο Studio Συγγραφής του Εθνικού Θεάτρου. Για την συγγραφή της Υγρασίας αφορμή στάθηκε η περίπτωση Μπρέβικ στη Νορβηγία και οι καταλήψεις στη Νομική Αθηνών. Ήθελα ν’ αποφύγω τις βαρυγδούπες εκφράσεις και τις εύκολες ταυτίσεις, και να βρω έναν τίτλο που θα περιγράφει τον τρόπο της έκρηξης και ταυτόχρονα θα σχολιάζει την εξευτελιστική κατάσταση των κτιριακών υποδομών των ελληνικών Πανεπιστημίων. Τι μπορεί να συμβεί αν δεν διώξουμε την Υγρασία; Είναι πικρή η υπόθεση, όπως πικρή θεωρώ και την τριλογία που συνέγραψα.

Ένα τέτοιο έγκλημα με μαζικές συνέπειες αποτελεί κάτι που θα μπορούσαμε να συναντήσουμε στην χώρα μας;
Το έργο είναι μία τέτοια προβολή, αλλά όχι μόνο το απεύχομαι, θεωρώ και σχεδόν αδύνατο να συμβεί κάτι τέτοιο στην χώρα μας. Οι «μεγάλοι» τρομοκράτες συνειδητά και καθόλου τυχαία βλάπτουν τα μεγάλα κέντρα αποφάσεων, και η Αθήνα απέχει κατά πολύ απ’ αυτό. Οι «έξυπνοι» Έλληνες βολεύονται με το να καίνε περίπτερα και take away καφέ. Ζητήματα έκρυθμων κοινωνικών συμπεριφορών όπως την τρομοκρατία, αφορούν την δραματουργική μου ματιά, αλλά δεν στοχεύω σε μία οριζόντια και ισοπεδωτική κινδυνολογία. Ναι, ο * στην Υγρασία, εγκληματεί, κατά του Πανεπιστημίου του για να δείξει πως αυτό έχει παραμεληθεί από την Κυβέρνηση. Δεν νομίζω πως κάτι τέτοιο θα συνέβαινε στην πραγματικότητα, αλλά ναι, κάποιες από τις μεταρρυθμίσεις που προτείνει θα είχε ενδιαφέρον να υλοποιηθούν, όπως η κατάργηση της αριστοκρατίας.

Πόσο επικίνδυνο εκτιμάς το κίνημα του νεοφασισμού στην εποχή μας; Μπορεί να αποφευχθεί κάθε τι φασιστικό στην ανθρώπινη ζωή ή πάντα με κάποιον τρόπο θα ερχόμαστε αντιμέτωποι σε ένα σύστημα που πολλές φορές δεν μπορούμε να εντοπίσουμε τα όρια, όπως και το ποιος «έχει δίκιο» σε κάθε περίπτωση;
Είναι μια μεγάλη κουβέντα αυτή, που θέλει σίγουρα ιστορικές αναφορές και κάποιον με περισσότερες γνώσεις από μένα για ν’ απαντηθεί σωστά. Όσον αφορά τη δική μας μελέτη πάνω στο θέμα, μας φαίνεται τουλάχιστον αστείο, πως μία ακροδεξιά παράταξη, καταφεύγει ας πούμε, στο «Αγών Μου» του Χίτλερ, βιβλίο-προκήρυξη που έχει καταργηθεί εδώ και πάνω από μισό αιώνα. Η Τσετσενία -ας πούμε- δεν είναι ένα Άουσβιτς; Το θέμα είναι, να ενισχυθούν τα νομικά συστήματα, με αντιρατσιστικούς νόμους -έχει γίνει ήδη σημαντική δουλειά με το ψήφισμα Ταυτότητας Φύλου- και να μην εκτονώσουμε τον θυμό μας, ανεβάζοντας ολοκληρωτικά κόμματα και πάλι στην εξουσία. Ο νεοφασισμός να μην φέρει έναν νεο-νεοφασισμό. Η ανθρωπότητα δεν μπορεί να συνεχίσει έτσι.

Πως είναι η εμπειρία του να βλέπεις να ζωντανεύουν στην σκηνή τα κείμενά σου; Ανταποκρίνονται σε αυτό που έχεις φανταστεί ή ανοίγονται δρόμοι που δεν περίμενες;
Είναι πολύ νωρίς για να έχω μία καθαρή εικόνα πάνω σε αυτό. Για την ώρα μπορώ να είμαι ευτυχής που δύο από τα έργα μου ανεβαίνουν σε συνθήκες και με τα πρόσωπα που μπορούν να τ’ αναδείξουν και να τα κάνουν καλύτερα από ό,τι ήταν. Είναι πολύ κολακευτικό να εκφέρεται το κείμενό σου από ηθοποιούς, πόσο μάλλον από αφοσιωμένους εργάτες του θεάτρου, κι εξίσου κολακευτικό να έρχονται θεατές ν’ ακούσουν το έργο σου. Γι’ αυτό γράφεις κανείς θέατρο ούτως ή άλλως. Δεν είναι όπως τα είχα φανταστεί τα πράγματα, είναι πολύ καλύτερα όσο κι αν η θεατρική πρακτική έχεις και τις δυσκολίες της –πόσο μάλλον όταν είσαι άπειρος και καλείσαι ν’ ασχοληθείς με ζητήματα παραγωγής. Θέλω να ευχαριστήσω τον ηθοποιό Λάζαρο Βαρτάνη που μου έδωσε την ευκαιρία να κάνουμε μαζί μία παράσταση και να τον αγαπήσω. Χωρίς αυτόν, τώρα δε θα έβλεπα την τριλογία μου στο σανίδι ούτε θα είχα γνωρίσει μερικούς από τους ομορφότερους ανθρώπους. Τέτοιους δρόμους ονειρεύομαι να διανύω και τώρα τα όνειρά μου γίνονται πραγματικότητα.

Υπάρχει κάποιο κομμάτι που ξεχωρίζεις; Γιατί;
Γενικά, διαφωνώ με τα μεγαλύτερα τμήματα του έργου, καθώς ο * είναι εθνικιστής και μάλιστα επηρεασμένος από ακροδεξιές πολιτικές παρατάξεις. Ωστόσο, μερικές από τις απόψεις του για το εκπαιδευτικό σύστημα με βρίσκουν σύμφωνο. Ξεχωρίζω την παράγραφο: «Πρέπει τα μαθήματα όλων των ειδικοτήτων σε όλες τις βαθμίδες να εμπλουτιστούν από βιωματικές εμπειρίες και ελεύθερες συζητήσεις όπου θα οξύνουν τον τρόπο με τον οποίο οι μαθητές βλέπουν κι αντιλαμβάνονται τον κόσμο. Τα βιβλία δεν πρέπει να περιέχουν κείμενα, δηλαδή νεκρές σελίδες, αλλά ζωή. Με τα βιβλία που έχουμε τώρα και ακόμα χειρότερα με τον τρόπο με τον οποίο διδάσκονται, νεκρώνουμε τους εγκεφάλους των παιδιών για να συνηθίσουν την ζωή.» Επέλεξα το συγκεκριμένο κομμάτι, γιατί πιστεύω κι εγώ πως οι μεγάλες αλλαγές στην κοινωνία ξεκινούν από την Παιδεία.

Στέφανος Παπατρέχας

Τι σε γοητεύει στο έργο;
Αυτό που με γοητεύει είναι ότι έχουμε έναν ρόλο που πιστεύει ακλόνητα σε κάτι και δεν περιορίζεται μόνο στο να το πιστεύει, αλλά κάνει το πιστεύω του πράξη. Ασχέτως με το αν ταυτίζομαι ή όχι με τις πεποιθήσεις του, βρίσκω αξιοθαύμαστη την καθαρότητα της διατύπωσης αυτών, ειδικότερα σε μία εποχή γενικού συμβιβασμού. Ούτως ή άλλως, το έγκλημα είναι κάτι το γοητευτικό για την Τέχνη, αφού μπορούμε να εκτονώνουμε το θυμικό μας ένστικτο μέσω αυτού που βλέπουμε ή βιώνουμε σε μία δραματουργία. Στο τέλος, βεβαίως, ο θεατής μπορεί να φύγει εφησυχασμένος με την αίσθηση ότι η εγκληματική πράξη τιμωρήθηκε και η Κοινή Τάξη αποκαταστάθηκε.

Πως δούλεψες για να προσεγγίσεις την ψυχολογία ενός ανθρώπου που φτάνει σε σημείο να μπορεί να διαπράξει ένα τέτοιο έγκλημα;
Στην αρχή, η δουλειά της μελέτης μας επικεντρώθηκε στα σημεία του κειμένου και στις θέσεις του ήρωα που μπορούσαμε να επικοινωνήσουμε και στον τρόπο που αντιλαμβάνεται τον κόσμο, ώστε να μπορέσουμε με μικρά βήματα κατανόησης να φτάσουμε στον πυρήνα του που τον οδήγησε και στο έγκλημα. Νομίζω το πιο δύσκολο κομμάτι δεν είναι το να κατανοήσεις το έγκλημα καθαυτό, αλλά την ψυχολογία γύρω απ’ αυτό. Το προκλητικό ίσως, στην περίπτωση Μπρέβικ, είναι πως εγκλημάτησε Νορβηγός εναντίον Νορβηγών κι όχι μία «ξένη εισβολή», όπως συμβαίνει και στο έργο. Οι συγκεκριμένοι μακελλάρηδες στόχευσαν κι έπληξαν αυτό που θεώρησαν πηγή της ευθύνης κι όχι το αποτέλεσμά της. Εξετάζουμε έναν πολιτικό τρόπο σκέψης κι όχι δικονομικά το έγκλημα. Μελετήσαμε λοιπόν αντίστοιχα εγκλήματα μακελειών, ακροδεξιές θέσεις και συμπεριφορές, καθώς και το Σύνδρομο της Ναρκισσιστικής Διαταραχής με το οποίο διαγνώστηκε ο Μπρέβικ.

Ποιες νέες σκέψεις έκανες (και κάνεις) κατά την διάρκεια της προετοιμασίας της παράστασης;
Στο πλαίσιο των προβών, περπατήσαμε πολύ στους δρόμους της Αθήνας, στη συνοικία του Αγίου Παντελεήμονα για να παρατηρήσουμε την κατάσταση των τοίχων και τη νοοτροπία των ανθρώπων. Παρακολουθήσαμε επίσης μαθήματα σε πανεπιστημιακές σχολές, όπως στη Νομική και στη Θεολογική, για να έρθουμε κοντά στο γνωστικό αντικείμενο και στα βιώματα του ήρωα. Σε αυτό που συμφωνήσαμε με τον σκηνοθέτη της παράστασης είναι πως αυτοί που καταφέρνουν να επηρεάσουν και να κυριαρχήσουν συνειδητά ή α-συνείδητα σε μεγάλα πλήθη, βασίζουν την επιχειρηματολογία τους σε κοινές παραδοχές που ικανοποιούν το κοινό αίσθημα. Ο ήρωάς μας σε κάνει να συμφωνήσεις μαζί του σε πολλά πράγματα που λέει και πιστεύει, κι αυτό είναι παράδοξο όταν θα φτάσεις να συμφωνήσεις μ’ έναν μαζικό εγκληματία. Προβληματίστηκα και ακόμα προβληματίζομαι πάνω στο τι μπορούμε να κάνουμε ως ενεργοί πολίτες για να μην εγκληματήσουμε, αλλά να καταφέρουμε ν’ αλλάξουμε κάπως τον τρόπο που λειτουργούν κάποια πράγματα στην κοινωνία.

Μια πράξη αντίστασης δικαιολογεί κάθε είδους συμπεριφορά; Ακόμα και την βίαιη;
Νομίζω θα μπορούσαμε να είχαμε μία ολόκληρη συνέντευξη γι’ αυτή την ερώτηση και πάλι δε θα βρίσκαμε απάντηση μάλλον. Είναι οξύμωρη η κατασκευή του πολιτισμού εν γένει, γιατί ενώ συμφωνούμε να καταδικάζουμε τη βία, πάντα βρίσκονται τρόποι όχι μόνο αυτή να νομιμοποιείται αλλά και να επιβραβεύεται. Όλοι νομίζω έχουμε υπόψη παραδείγματα. Προσωπικά, δεν έχω νιώσει ποτέ πως η καταφυγή στη βία θα με βοηθήσει να κυριαρχήσω σε μία κατάσταση, αλλά δεν μπορείς να προδικάσεις πως θα δράσεις υπό συνθήκες στέρησης κάποιου δικαιώματος ή κάποιας κατάστασης. Λέω πάντα, ποτέ μην λες ποτέ.

Ποια θεωρείς επαναστατική πράξη στην εποχή μας; Τι σου δίνει δύναμη;
Εσείς πιστεύετε ότι υπάρχουν επαναστατικές πράξεις σήμερα; Η αλήθεια είναι πως πολλές οι στιγμές να μην πω μέρες, που νιώθουμε έρμαια των αποφάσεων και των πράξεων των άλλων, εκλεγμένων ή μη, κι ανίκανοι ν’ αυτοβουλήσουμε. Ωστόσο, πιστεύω πολύ αυτό που έχει δηλώσει κάποιους που θαυμάζω, πως «το πιο επαναστατικό πράγμα είναι να κάνει κάποιος τη δουλειά του καλά». Ο ήρωας στο έργο μας το σαρκάζει αυτό, λέγοντας πως στη χώρα μας υπάρχει «μία παράδοση επαγγελματικής ανικανότητας που νιώθουμε πως πρέπει να συντηρήσουμε».
Τώρα, αυτό που με αναζωογονεί και κινητοποιεί στη δουλειά αυτή είναι η συνεργασία μου με ανθρώπους που μοιράζονται την ίδια αγάπη σε αυτό που κάνουν. Όταν είσαι σ’ ένα πλαίσιο ομάδας που υπάρχει ένα κοινό όραμα και διάθεση για δουλειά, μπορείς να νιώσεις ελεύθερος κι αισιόδοξος. Αυτό ισχύει όχι μόνο στο πλαίσιο μίας δουλειάς, αλλά και σε κάθε πτυχή της ζωής σου. Νιώθω κάτι παραπάνω από χαρούμενος, που τόσο ο Αναστάσης (σ.σ. Πινακουλάκης) όσο κι ο Λάζαρος Βαρτάνης (σ.σ βοηθός σκηνοθέτη) είναι εκεί για να δημιουργήσουμε κάτι με ασφάλεια και σεβασμό. Κι οι δύο με κάνουν να νιώθω δυνατός και είμαι ευγνώμων που τους έχω δίπλα μου.

Υπάρχει κάποιο κομμάτι που ξεχωρίζεις; Γιατί;
Ξεχωρίζω τα σημεία όπου ο * αφήνει για λίγο τη μονοκόμματη παράθεση των θέσεών του, για να απευθύνει τις ερωτήσεις του άμεσα κι ανεπιτήδευτα στο κοινό, αφήνοντας έτσι τις ρωγμές του να φανούν.

Υγρασία στους Τοίχους στο Θέατρο Επί κολωνώ

25 Νοεμβρίου – 30 Δεκεμβρίου

Κείμενο/Σκηνοθεσία: Αναστάσης Πινακουλάκης

Βοηθός σκηνοθέτη: Λάζαρος Βαρτάνης

Φωτισμοί: Ευγενία Μακαντάση

Φωτογραφίες: Πάτροκλος Σκαφίδας

ΠΑΙΖΕΙ ο Στέφανος Παπατρέχας