Ένας ψυχαναλυτής και ο ασθενής του παίρνουν μαζί το ασανσέρ για την καθιερωμένη συνεδρία τους. Ξαφνικά το ασανσέρ σταματά και οι δυο τους κλείνονται μέσα χωρίς δυνατότητα επικοινωνίας με τον έξω κόσμο. Σε ένα νέο πλαίσιο, σε μία νέα συνθήκη δύο ίδιοι άνθρωποι που ανακαλύπτουν νέες πτυχές τους. Το βάρος της σχέση τους μετατοπίζεται, οι ανθρώπινες διαστάσεις τους γίνονται πιο χειροπιαστές. Σε μια κατάσταση αγωνίας έρχονται αντιμέτωποι με διαστάσεις του εαυτού τους που ίσως να μην γνώριζαν, με την αλλαγή της ισορροπίας στην σχέση τους, ο ένας με τον άλλο. Οι επιβάτες του ασανσέρ, οι ηθοποιοί Στέλιος Ξανθουδάκης και Αλέξανδρος Σωτηρίου μας μίλησαν για την σημαντική σχέση θεραπευτή και θεραπευόμενου, τα όρια και τις προεκτάσεις που διερευνώνται στο έργο, την παράσταση που παρουσιάζεται κάθε Δευτέρα (από 6/11) στο Studio Μαυρομιχάλη, το θέατρο και την σχέση του με την ψυχαναλυτική διαδικασία. 

Για ποιον λειτουργεί πιο απειλητικά αυτή η αλλαγή πλαισίου (το να βρίσκονται στο ασανσέρ και όχι στο θεραπευτικό δωμάτιο), για τον ψυχαναλυτή ή για τον ασθενή;

Αλέξανδρος Σωτηρίου: Η συνθήκη είναι αντικειμενικά δύσκολη και για τον Ρικάρντο (Ασθενής) αλλά και για τον Σαμίρ (Ψυχαναλυτής). Αυτό που την κάνει ακόμα πιο αφόρητη και για τους δύο, είναι το ότι και οι δύο χαρακτήρες του έργου, είναι πολύ ιδιαίτερες προσωπικότητες. Το ενδιαφέρον, κατά την άποψή μου, στοιχείο στους Επιβάτες του FLAVIO GOLDMAN, είναι ότι αυτός που φαίνεται να χάνει τελείως τον έλεγχο της κατάστασης, είναι ο ψυχαναλυτής. Η συνθήκη τον απογυμνώνει στα μάτια του ασθενή του.

Στέλιος Ξανθουδάκης: Φαινομενικά για τον ψυχαναλυτή, γιατί ο ασθενής εκθέτει συναισθήματα και σκέψεις για τον γιατρό του και την θεραπευτική τους σχέση, που έκρυβε και δεν εξέφραζε στο ντιβάνι και που μετά από ένα έντονο συμβάν στη ζωή του, τα “ξερνάει” με παρορμητικό τρόπο. Αλλά θα είχε ενδιαφέρον αν μπορούσαμε να δούμε μετά το τέλος του έργου πως ο ασθενής βίωσε όλη αυτήν την εμπειρία.

Τα όρια είναι απαραίτητα σε κάθε σχέση;

Αλέξανδρος Σωτηρίου: Τα όρια στις εργασιακές σχέσεις πιστεύω ότι είναι απαραίτητα. Ειδικά στην εποχή μας που λόγω της κρίσης, ο κανιβαλισμός στον συγκεκριμένο τομέα έχει αυξηθεί. Από την άλλη μεριά, το να σπας το καλούπι των ορίων στις ερωτικές ή στις φιλικές σχέσεις, μπορεί κάποιες φορές να λειτουργήσει ευεργετικά για όλους.

Στέλιος Ξανθουδάκης: Ναι. Αλλά το όρια πολλές φορές καταργούνται είτε συνειδητά είτε άθελα μας και έτσι οριοθετείται ξανά η σχέση σε ένα άλλο πλαίσιο ίσως ευρύτερο ή όχι και προχωράει ή διαλύεται. Το θέμα είναι αν εμείς  επεξεργαζόμαστε  τα όρια με τον άλλον ή αν μας φοριούνται.

Μπορεί να αντέξει ο ασθενής να δει τον ψυχαναλυτή του σε κατάσταση αγωνίας; Ο ψυχαναλυτής από την πλευρά του πόσο μπορεί να αφήσει την εικόνα του να διαλυθεί, αποκαλύπτοντας στοιχεία για τον εαυτό του;

Αλέξανδρος Σωτηρίου: Το πρότυπο καταρρέει μπροστά στα μάτια του ασθενή. Το σοκ είναι τεράστιο για τον ασθενή, αισθάνεται αβοήθητος και μόνος, τώρα πια πρέπει να απογαλακτιστεί απ’ τον γιατρό του και να βρει ο ίδιος τη λύση για να αντιμετωπίσει τα προβλήματα του. Ο ψυχαναλυτής διαλύει την εικόνα του εντελώς. Με αυτόν τον τρόπο όμως φανερώνει στον ασθενή του – ίσως εν αγνοία του; – έναν άλλον δρόμο, την ανεξαρτησία. Να πιστέψει ουσιαστικά στον εαυτό του και να στηριχτεί στην δική του εσωτερική δύναμη. Αυτό που μας χαρακτηρίζει ως ανθρώπους, είναι οι φόβοι μας, αν τους αποδεχτούμε, ίσως και να τους ξεπεράσουμε.

Στέλιος Ξανθουδάκης: Τι σημαίνει να διαλυθεί η εικόνα του ψυχαναλυτή; Το σίγουρο είναι ότι φέρουμε μια περσόνα στην επαγγελματική μας ζωή, αλλά νομίζω ότι η σχέση πρέπει να είναι ισότιμη. Με τα όριά της αλλά ισότιμη. Έχω την εντύπωση ότι όταν ο θεραπευτής γενικότερα, δεν κάθεται σε κάποιο “θρόνο” αλλά δείχνει όσο πρέπει (να τα πάλι τα όρια) την αλήθεια του, τότε ο ασθενής θα τον εκτιμήσει περισσότερο, θα έρθουν πιο κοντά και θα μπορέσουν να μιλήσουν για την ανθρώπινη φύση, για το φως και τα σκοτάδια της και έτσι νομίζω και ο θεραπευόμενος θα μπορέσει να αποδεχτεί στοιχεία του εαυτού του και να προχωρήσει. Για την ψυχοθεραπεία τουλάχιστον από την μικρή εμπειρία που έχω, είναι σημαντικό αυτό.

Εκπληρώνονται κρυφοί πόθοι του ασθενούς που δεν θα τολμούσε να αναφέρει ποτέ στον ψυχαναλυτή του; Π.χ. Να τον δει σε κατάσταση αδυναμίας / αγωνίας. Να δει μια πιο ανθρώπινη πλευρά του. Να τον γνωρίσει σε προσωπικό επίπεδο, πέραν του οριοθετημένου πλαισίου.

Στέλιος Ξανθουδάκης: Ναι και το προκαλεί. Ακριβώς επειδή έχει ανάγκη να τον δει πιο “ανθρώπινο” και επειδή ο ίδιος ο ασθενής στην συγκεκριμένη περίπτωση τον έχει φτιάξει κάπως στο μυαλό του. Βέβαια όλο αυτό συμβαίνει άτσαλα, παρορμητικά και κάποιες στιγμές βίαια.

Πάλι ο ψυχαναλυτής θα ορίσει το πλαίσιο; Θα επαναληφθούν οι ρόλοι; Ο ψυχαναλυτής θα λειτουργήσει και πάλι θεραπευτικά, περιθάλποντας ψυχικά τον ασθενή του; Ή μπορούν να αλλάξουν οι κανόνες του παιχνιδιού χάριν μιας άλλης συνθήκης;

Αλέξανδρος Σωτηρίου: Οι κανόνες πάντα αλλάζουν όταν ερχόμαστε ουσιαστικά πιο κοντά στον συνάνθρωπό μας. Αυτή είναι η μαγεία της χημείας των ανθρώπων.

Μπορεί να επανέλθει η θεραπευτική σχέση μετά από μια τέτοια σχέση εγγύτητας; Ή το συμβάν κατέστρεψε το θεραπευτικό τους μέλλον;

Αλέξανδρος Σωτηρίου: Νομίζω πως η θεραπευτική τους σχέση μετά το συμβάν έχει καταστραφεί εντελώς. Αυτό που μένει να δούμε είναι αν αυτοί οι δύο άνθρωποι θα καταφέρουν να αναπτύξουν μια φιλική σχέση ή θα αποκοπούν εντελώς.

Στέλιος Ξανθουδάκης: Για μένα από αυτό το σημείο και μετά ξεκινάει η ουσιαστική δουλειά, αν αποφασίσουν να συνεχίσουν.

Θα μπορούσαμε να παραλληλίσουμε την απόσταση του θεατή και του ηθοποιού (σε επίπεδο τοποθέτησης στο χώρο) με την απόσταση μεταξύ αναλυόμενου και ψυχαναλυτή; Υπάρχει ισοτιμία ή ο ηθοποιός και ο ψυχαναλυτής αναπαράγουν εξουσιαστικούς ρόλους; (με την έννοια ότι στο θέατρο δημιουργείται απόσταση λόγω της υπερυψωμένης σκηνής, ότι το θέαμα δημιουργεί απόσταση και δεν είμαστε μέρος αυτού. Αντίστοιχα ο αναλυόμενος είναι ξαπλωμένος, σε διαφορετική θέση από τον θεραπευτή, που κάθεται σε καρέκλα. Δεν κοιτιούνται ισότιμα στα μάτια. Η χωροταξική τοποθέτηση λειτουργεί και συμβολικά, αναδεικνύοντας ανισοτιμίες.

Αλέξανδρος Σωτηρίου: Πιστεύω πως το θέατρο, έχει μετατοπιστεί από την όποια εξουσιαστική σχέση μπορεί να είχε απέναντι στον θεατή κατά το παρελθόν. Η τάση του σύγχρονου θεάτρου απ’ την δεκαετία του εβδομήντα μέχρι τις μέρες μας, είναι να ξεβολέψει τον θεατή απ’ την ασφάλεια της καρέκλας του και να τον κάνει ενεργό στοιχείο του θεάματος. Φυσικά αυτό δεν γίνεται πάντα με επιτυχία.

Στέλιος Ξανθουδάκης: Αν, άνθρωποι που προσπαθούν να επικοινωνήσουν, να δουν μέσα τους αλλά και μέσα στους άλλους, να καταλάβουν τις ιστορίες τις δικές τους αλλά και των άλλων (είτε είναι ηθοποιοί ή θεατές, θεραπευτές ή θεραπευόμενοι) παίρνουν εξουσιαστικούς ρόλους, τότε την πατήσαμε. Οι σχέσεις πιστεύω ότι  πρέπει να παραμένουν ισότιμες. Οι αποστάσεις καταργούνται όταν τον θεατή τον αφορά η παράσταση και αφήνεται σε αυτήν (εάν βέβαια και η ίδια η παράσταση αφήσει να συμβεί αυτό). Το ίδιο συμβαίνει και στην θεραπεία.

Υπάρχει κάποιο κομμάτι του κειμένου που ξεχωρίζετε; Γιατί;

Αλέξανδρος Σωτηρίου: Ξεχωρίζω το μότο του Σαμίρ, «Μή χάνουμε την ψυχραιμία μας»,  που το υπενθυμίζει αρκετές φορές στον Ρικάρντο. Είναι κάτι που πολλές φορές το λέμε στην καθημερινότητα μας, αλλά πολύ σπάνια το κάνουμε.

Στέλιος Ξανθουδάκης: Μια φράση που λέει ο ασθενής. «Τουλάχιστον άρχισες να μοιάζεις με αληθινό άνθρωπο».

Οι εξειδικευμένες ερωτήσεις στοιχειοθετήθηκαν από την ψυχολόγο Αγγελική Κουτέλια

Φωτογραφίες: Μαρίλια Φωτοπούλου

Συντελεστές:
Οι επιβάτες, Του Βραζιλιάνου συγγραφέα Flavio Goldman

Σκηνοθεσία: Φίλιππος Μέντες Λάζαρης
Μετάφραση: Χριστόδουλος Κακούρης
Επιμέλεια μετάφρασης: Κατερίνα Κοκκινίδου
Βοηθός Σκηνοθέτη: Άρτεμις Δούρου
Σκηνογραφία: Μανώλης Ηλιάκης
Φωτισμοί: Χριστίνα Θανάσουλα
Βοηθός Φωτιστή: Δήμητρα Δανδόλου
Ηχητική επιμέλεια: Χρήστος Δαμουλάκης
Ενδυματολογική επιμέλεια: Εm Κei
Σκίτσο αφίσας: Μιχάλης Μανουσάκης
Σχεδιασμός Αφίσας: Μανώλης Ηλιακής
Επικοινωνία: Μαριάννα Παπάκη, Νώντας Δουζίνας
Φωτογραφίες: Μαρίλια Φωτόπουλου

Παίζουν
Αλέξανδρος Σωτηρίου
Στέλιος Ξανθουδάκης
Άρτεμις Δούρου

Info:
Τοποθεσία: Studio Μαυρομιχάλη, Μαυρομιχάλη 134, Αθήνα
Ημερομηνία: Πρεμιέρα: Δευτέρα 6 Νοεμβρίου ώρα: 21.00. Παραστάσεις: Κάθε Δευτέρα ώρα: 21.00. Διάρκεια: 80 λεπτά
Πληροφορίες-Προπώληση: Τηλ. 2106453330, http://www.studiomavromihali.gr
Τιμές εισιτηρίων: 10 ευρώ κανονικό, 8 ευρώ μειωμένο: φοιτητικό, ανέργων, άνω των 65