Φωτογραφία: Πάτροκλος Σκαφίδας

Τομή είναι το σημείο που χωρίζει έναν στίχο σε δύο ημιστίχια. Μπορεί όμως, να είναι και το σημείο που χωρίζει την ζωή ενός ανθρώπου (ή και το έργο ενός καλλιτέχνη) σε ένα “πριν” και ένα “μετά”. Όπως συνέβη με τον Πωλ Βερλαίν και τον Αρτύρ Ρεμπώ, οι οποίοι μετά την θυελλώδη σχέση τους άλλαξαν πορεία, στάση, οπτική. Ο σκηνοθέτης Μενέλαος Καραντζάς μας μίλησε για το έργο Τομή της Πάμελα Κάρτερ που παρουσιάζει στο Θέατρο Νέου Κόσμου, για τις μεγάλες τομές στις περιπετειώδεις ζωές των δύο ποιητών, αλλά και για αυτές που καλείται να αντιμετωπίσει κάθε καλλιτέχνης που αγωνίζεται και κάθε άνθρωπος που κινείται.

Τι σας κέντρισε το ενδιαφέρον στο συγκεκριμένο έργο;

Η πρώτη μου επαφή με το έργο έγινε την εποχή που ζούσα στο Λονδίνο, γιατί πάντα μ’ ενδιαφέρουν τα έργα που αφορούν τη ζωή ιστορικών προσώπων και ιδιαίτερα καλλιτεχνών και γιατί είχα διαβάσει τις ενθουσιαστικές κριτικές για τις παραστάσεις του έργου σε δύο διαφορετικές σκηνοθεσίες το 2006 και το 2014 στη Γλασκόβη. Αυτό που με κέντρισε όταν το διάβασα ήταν το θέμα του, ο προσωπικός αγώνας να είσαι καλλιτέχνης με ό,τι αυτό μπορεί να συνεπάγεται για την κοινωνική και προσωπική σου ζωή καθώς και το πώς το βιώνεις και το διαχειρίζεσαι. Η ιστορία που χρησιμοποιείται ως αφορμή με κέντρισε επίσης, επειδή μιλάει για τη γνωριμία των δύο ποιητών του 19ου αιώνα, του Πώλ Βερλαίν και του Αρτύρ Ρεμπώ και για τη θυελλώδη ερωτική σχέση μεταξύ τους. Ο σύγχρονος λόγος και η πρωτότυπη θεατρική μορφή του ήταν επίσης δύο στοιχεία που μ’ έκαναν να το ξεχωρίσω και να το αγαπήσω.

Πως δουλέψατε για να προσεγγίσετε αυτές τις τόσο ξεχωριστές προσωπικότητες;

Αρχίσαμε τη συνεργασία με τους ηθοποιούς της παράστασης, τον Νίκο Γιαλελή, τη Σελήνα Διαμαντοπούλου και τον Φοίβο Μαρκιανό, πριν από το καλοκαίρι και μέχρι να ξεκινήσουμε τις κανονικές πρόβες τον Αύγουστο κάναμε πολλές συναντήσεις όπου ο καθένας μας παρουσίαζε στην ομάδα τα αποτελέσματα της έρευνας που έκανε για το ρόλο του/της και για ό,τι άλλο στοιχείο ιστορικό, λογοτεχνικό, κοινωνικό μπορούσε να βρεθεί για την εποχή. Διαβάσαμε ποιήματα γραμμένα απ’ τους δύο ποιητές (υπάρχουν ελάχιστα του Βερλαίν μεταφρασμένα στη γλώσσα μας), τις επιστολές που έγραψαν, τα ανέκδοτα στα ελληνικά απομνημονεύματα της Ματίλντ Βερλαίν, καθώς και βιογραφίες αλλά και την αυτοβιογραφία του Πωλ Βερλαίν. Για τον Ρεμπω υπάρχει πολύ πλούσιο υλικό και στα ελληνικά, αλλά επειδή κάποια μέλη της ομάδας μας μιλάμε γαλλικά, είχαμε την δυνατότητα να προσεγγίσουμε τα πρωτότυπα κείμενα και να μεταφέρουμε και στους υπόλοιπους τις πληροφορίες, τις σκέψεις και τα συναισθήματα απ’ όσα διαβάζαμε. Στη συνέχεια, κι όταν πια μπήκαμε στη διαδικασία να φτιάξουμε στη σκηνή τον κόσμο του έργου, δημιουργήσαμε τα πρόσωπα με βάση όσα αναφέρονται μέσα σ’ αυτό, αλλά η έρευνα και η ανάλυση που είχαν προηγηθεί έκαναν ευκολότερη τη δουλειά μας.

Ο Ρεμπώ χαρακτηρίστηκε από τον Αλμπέρ Καμύ ως ο «ποιητής της εξέγερσης, και μάλιστα ο σημαντικότερος απ’ όλους». Πως ερμηνεύετε τον χαρακτηρισμό;

Το σχόλιο του Καμύ για τον Ρεμπώ, όσο ισχυρό κι αν είναι, δεν περιορίζεται στον παραπάνω χαρακτηρισμό, ότι ο Ρεμπώ ήταν επαναστάτης στα ποιήματά του, αλλά συμπληρώνεται με το σχόλιο ότι δεν ήταν όμως επαναστάτης στη ζωή του, αφού μετά τα είκοσί του χρόνια εγκατέλειψε εντελώς την ποίηση συνεχίζοντας τη ζωή του ως έμπορος, πλάνης και αποικιοκράτης στην Αφρική και καταλήγει στο ότι οι νεαροί επαναστάτες θαυμαστές του Ρεμπώ θα πρέπει να πεθάνουν απο ντροπή και μόνο με την αναφορά της ζώνης που φορούσε μονίμως πάνω του ο Ρεμπώ, μέσα στην οποία κουβαλούσε οχτώ κιλά χρυσάφι. Το στοιχείο αυτό, η τρομακτική αλλαγή στον τρόπο ζωής του ανθρώπου που σημάδεψε τη γαλλική και την παγκόσμια ποίηση, μας προβλημάτισε στην έρευνά μας και συχνά μπήκαμε στον πειρασμό να διαβάσουμε την πορεία του στο έργο μέσα από την οπτική του μελλοντικού του βίου. Τα ποιήματά του είναι αναμφίβολα επαναστατικά για την τέχνη κι αυτό ακριβώς θίγει το έργο μας παρουσιάζοντας το πρόσωπο αυτού του καλλιτέχνη επί σκηνής, αλλά αν κάποτε αποκρυπτογραφηθούν οι λόγοι της ριζικής μεταστροφής του στο δεύτερο μισό της ζωής του, αυτοί μπορεί να είναι εξίσου εντυπωσιακοί με την ποίησή του.

Ρεμπώ:
Φάρσα δίχως τέλος! Θα βάλω τα κλάματα με την αφέλειά μου. Η ζωή είναι μια φάρσα απ’ την οποία δεν ξεφεύγει κανείς.
[Από το Μια Εποχή στην Κόλαση, σε μετάφραση Χριστόφορου Λιοντάκη]

Γιατί ο Ρεμπώ με τον Βερλαίν είχαν τόσο έντονη σχέση; Ποια η θέση της γυναίκας του δεύτερου;

Αν μπορεί να δοθεί απάντηση στο πρώτο ερώτημα, αυτή ελπίζουμε να γίνει φανερή μέσα από την παράστασή μας. Από την έρευνά μας και κυρίως μέσα από τα απομνημονεύματά της η γυναίκα του Βερλαίν, Ματίλντ, υπήρξε το πρόσωπο εκείνο που είχε μικρό λόγο στα πράγματα και ανεχόταν συνθήκες και συμπεριφορές προσπαθώντας να διατηρήσει την κοινωνική της, κυρίως, εικόνα άψογη και αλώβητη. Στο θεατρικό έργο, που είναι υλικό μυθοπλασίας, υιοθετεί δυναμικότερη στάση και μ’ έναν τρόπο οδηγεί την ιστορία στο τέλος της.

Γιατί το περιστατικό του πυροβολισμού υπήρξε τόσο καθοριστικό για τους δύο ποιητές;

Ο τίτλος του έργου μας είναι τομή και μ’ αυτόν η συγγραφέας δηλώνει την τομή που χωρίζει ένα στίχο σε δύο ημιστίχια. Για μας ο πυροβολισμός υπήρξε η τομή αυτή που χώρισε μεταφορικά τη ζωή του Ρεμπω και τη ζωή του Βερλαίν σε δύο μισές ζωές, σε δύο εντελώς διαφορετικές μεταξύ τους περιόδους. Δεν ήταν μόνο η ζωή του Ρεμπώ που άλλαξε άρδην λίγο μετά το τέλος της σχέσης τους, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, αλλά και η ζωή του Βερλαίν ακολούθησε μία πορεία στο χώρο της τέχνης που του στέρησε την εξέλιξη που υποσχόταν η αρχική ποιητική του καριέρα και τον οδήγησε σ΄ ένα δυστυχισμένο και μοναχικό τέλος.

Μπορούν οι πραγματικά ιδιοφυείς άνθρωποι να ζήσουν και να απολαύσουν την ζωή;

Φυσικά. Το τι είναι απόλαυση για τον καθένα μπορεί να διαφέρει, αλλά η θέληση για ζωή και η επιθυμία ή η προσπάθεια για απόλαυση είναι πάντα παρούσες.

Βερλαίν:
Είμαι σα μια κούνια
που ένα χέρι την κουνάει
στην κρυφή σπηλιά.
Σιωπή!… μιλιά!…
[Από το Ένας Βαθύς Μαύρος Ύπνος, σε μετάφραση Λάμπρου Πορφύρα]

Πως σκιαγραφείται μέσα στο έργο η αποστολή του καλλιτέχνη και η θέση της τέχνης;

Η αποστολή του καλλιτέχνη και η θέση της τέχνης εκφράζονται μέσα από τα λόγια και των δύο ποιητών, του Ρεμπώ που βλέπει τον καλλιτέχνη ως προφήτη μιας νέας μορφής θρησκείας και του Βερλαίν που εντάσσει τον καλλιτέχνη μέσα στην πραγματική ζωή, εμπνέεται και αποδίδει το έργο του σ’ αυτήν.

Ποιοι στίχοι κάθε ποιητή σας συγκινούν περισσότερο; 

Ρεμπώ:
Φάρσα δίχως τέλος! Θα βάλω τα κλάματα με την αφέλειά μου. Η ζωή είναι μια φάρσα απ’ την οποία δεν ξεφεύγει κανείς.
[Από το Μια Εποχή στην Κόλαση, σε μετάφραση Χριστόφορου Λιοντάκη]

Βερλαίν:
Είμαι σα μια κούνια
που ένα χέρι την κουνάει
στην κρυφή σπηλιά.
Σιωπή!… μιλιά!…
[Από το Ένας Βαθύς Μαύρος Ύπνος, σε μετάφραση Λάμπρου Πορφύρα]

Τομή της Πάμελα Κάρτερ
Σκηνοθεσία, Μετάφραση: Μενέλαος Καραντζάς
Σχεδιασμός φωτισμών, σκηνικού χώρου: Σάκης Μπιρμπίλης
Σχεδιασμός κοστουμιών: Εβελίνα Δαρζέντα
Σκηνική πάλη: Κρις Ραντάνοφ
Μουσική: Φοίβος Μαρκιανός

Παίζουν: Νίκος Γιαλελής, Σελήνα Διαμαντοπούλου, Φοίβος Μαρκιανός

Από 09/10/2017 έως 12/12/2017 στο Δώμα του Θεάτρου Νέου Κόσμου στις 21.15.