Στο θέατρο των Φιλίππων, καθώς δύει ο ήλιος, ο Ίωνας διηγείται την ιστορία του. Έχει μεγαλώσει στο μαντείο της Πυθείας μετά από την θεϊκή παρέμβαση της Αθηνάς και την απόφαση του Απόλλωνα να σώσει το εγκαταλειμμένο από τη μητέρα του αγόρι. Η Κρέουσα βρίσκεται κοντά και ακούει μέχρι την στιγμή της συνάντησης, της αναγνώρισης. Μέχρι την στιγμή που και οι δύο επιζητούσαν. Η σκηνοθέτις Ιόλη Ανδρεάδη πραγματοποιεί μια νέα μετάφραση της τραγωδίας του Ευριπίδη που θα παρουσιάσει σε μία εκδοχή δύο προσώπων, του Ίωνα που υποδύεται ο Κωνσταντίνος Μπιμπής (παράλληλα με τους υπόλοιπους ρόλους του έργου) και της μητέρας του Κρέουσας που υποδύεται η Δήμητρα Χατούπη. Η φυσική πορεία των δύο τραγικών ηρώων που τους κατευθύνει τον έναν προς τον άλλο στη φυσική κατάσταση του τοπίου του θεάτρου με ζωντανή μουσική από τον Νίκο Τουλιάτο. Μπήκαμε στις τελευταίες πρόβες των συντελεστών της παράστασης πριν το ταξίδι και την συμμετοχή τους στο Φεστιβάλ των Φιλίππων και μιλήσαμε μαζί τους για την εμπειρία, την συνεργασία, τα κέρδη τους.

Τέτοιοι ρόλοι με τόσο βάθος πως προσεγγίζονται;

Δήμητρα Χατούπη: Δεν ξέρω πως προσεγγίζονται. Νομίζω ότι ένας τρόπος είναι αυτός με τον οποίο δουλεύουμε τώρα με την Ιόλη. Προσπαθούμε να τους προσεγγίσουμε με αμεσότητα, δηλαδή να μην τους δούμε με δέος ως κάτι τρομακτικό. Νομίζω πως το τραγικό κομμάτι της τραγωδίας είναι ένα κομμάτι που δεν παίζεται. Δεν μπορείς να πεις: «Θα παίξω την Κρέουσα, την Ισμήνη, την Αντιγόνη ή τον Ίωνα». Έχει να κάνει με κάτι βαθύτερο που υπάρχει στον καθένα –πιστεύω πως όλοι οι άνθρωποι έχουν ένα τραγικό στοιχείο- το οποίο αν το ανακαλύψει κάποιος, μπορεί να το φέρει στην επιφάνεια. Θεωρώ πως όλος ο κόπος βρίσκεται σ΄αυτό.

Κωνσταντίνος Μπιμπής: Εγώ ευτυχώς κάνω εννιά ρόλους, οπότε δεν έχω τον χρόνο να σκεφτώ! Πέρα από την πλάκα, νομίζω πως αυτοί οι τόσο μεγάλοι ρόλοι έχουν αυτό το βάθος γιατί αφορούν σε πολύ ανθρώπινα πράγματα. Από την αρχή η Ιόλη έθεσε το κεντρικό ζήτημα ενός παιδιού που ψάχνει την μάνα του. Αυτό για μένα λειτούργησε ως μπούσουλας και έτσι το προσεγγίζω. Όχι μόνο τον Ίωνα, αλλά με έναν τρόπο και όλους τους υπόλοιπους χαρακτήρες. Σαν όλοι οι χαρακτήρες να φωτίζουν αυτό το κεντρικό γεγονός του παιδιού που αναζητά την μάνα του.

Γιατί επιθυμεί τόσο πολύ να βρει την μάνα του;

Κωνσταντίνος Μπιμπής: Ο Ίωνας δεν έχει όνομα, δεν ξέρει πως τον λένε. Δεν έχει φίλους, δεν έχει συγγενείς. Βρίσκεται στην αυλή των Δελφών και είναι υπεύθυνος για τον χώρο του Θεού που τον ανέθρεψε. Θέλει να μάθει ποιος είναι. Μέσα από το κείμενο βλέπουμε πως σε μια τέτοια αναζήτηση, ακόμα και αν κάποιος βρει τον πατέρα του, αν δε βρει την μάνα του δεν μπορεί να καταλάβει ποιος είναι. Από πού προερχόμαστε; Είναι ίσως ένα από τα πιο αρχαία και σημαντικά ερωτήματα.

Πως έχει διαμορφωθεί η προσωπικότητα του Ίωνα;

Κωνσταντίνος Μπιμπής: Είναι παράξενο το πώς έχει διαμορφωθεί η προσωπικότητα και η σκέψη του. Μοιάζει σαν μέσω του Ίωνα, ο Ευριπίδης να θέτει κάποια ψήγματα αυτού που αργότερα ονομάσαμε Διαφωτισμό. Είναι ένας άνθρωπος που μιλάει με τεκμήρια –μια λέξη που η Ιόλη έχει χρησιμοποιήσει πολύ εύστοχα στην μετάφρασή της-, μιλάει πραγματολογικά. Ακόμα κι η πίστη του όταν έρχεται αντιμέτωπη με κρίσιμες καταστάσεις, κλονίζεται. Και μάλιστα το εκφράζει. Δεν ξέρω ακριβώς πως διαμορφώθηκε, αλλά σίγουρα είναι ένας πολύ ιδιαίτερος χαρακτήρας, ο οποίος αργότερα θα είναι και ο γενάρχης των Ιώνων.

Το έργο μας λέει πως η αξία αμείβεται, ενώ η κακία έχει την μοίρα που της αξίζει;

Δήμητρα Χατούπη: Εξαρτάται πάντα τι εννοούμε μ΄αυτές τις λέξεις. Για παράδειγμα η Κρέουσα που σε μία δεδομένη κατάσταση, θέλει να σκοτώσει τον Ίωνα είναι κακιά; Έχει να κάνει με το πρίσμα ή την διάσταση από την οποία προσεγγίζουμε μία κατάσταση. Όλοι οι άνθρωποι μπορεί να δράσουν με έναν τρόπο συγκεκριμένο, εάν βρεθούν σε μία ακραία κατάσταση στην ζωή τους. Δεν νομίζω ότι υπάρχουν κακοί άνθρωποι στην τραγωδία.

Ιόλη Ανδρεάδη: Έτσι τελειώνει το έργο. Έχω την εντύπωση πως είναι αμφίσημα λόγια. Θα μπορούσε να τα λέει και η Πυθία. Παρόλο που αυτή η τραγωδία έχει χαρούμενο τέλος διότι ο υιός βρήκε την μάνα και το αντίστροφο, στην πραγματικότητα έχουν ζήσει μία ζωή μακριά, έχουν δοκιμάσει να σκοτώσουν ο ένας τον άλλο. Επίσης, και το μέλλον τους μπορεί να κρύβει αντίστοιχους κινδύνους. Οπότε για μένα, αυτή είναι μία στιγμή καθησυχαστική που δεν αποκλείει ένα μέλλον όλο ανατροπές.

Υπάρχει στην ζωή μοίρα «θεϊκή παρέμβαση» ή είναι τα πάντα τυχαία;

Κωνσταντίνος Μπιμπής: Θεωρώ πως τίποτα δεν είναι τυχαίο. Δεν είμαι σίγουρος όμως ότι ορίζεται το μη τυχαίο από το «θεϊκό» ή από τη μοίρα. Τα πράγματα δεν είναι τυχαία γιατί είτε υποσυνείδητα είτε ασυνείδητα, οι άνθρωποι έχουν την τάση να δημιουργούν γεγονότα φαινομενικά τυχαία, επειδή τους έχει οδηγήσει εκεί μια λαχτάρα, μια ανάγκη ή ένας ανομολόγητος στον εαυτό τους πόθος.

Δήμητρα Χατούπη: Η τραγωδία πάντα πραγματεύεται αυτό το ζήτημα. Συμφωνώ με τον Κωνσταντίνο. Νομίζω κι εγώ πως προκαλούμε γεγονότα χωρίς να το καταλάβουμε. Τραβάμε κλωστές για να μας πνίξουν κάποια στιγμή ή όχι.

Γιατί η Κρέουσα βασανίζεται τόσο πολύ από την ατεκνία;

Δήμητρα Χατούπη: Πιστεύω ότι το ένα κομμάτι είναι καθαρά η γυναικεία της υπόσταση και κατά δεύτερο λόγο είναι το κομμάτι της άκληρης γενιάς του Ερεχθέα και η υποχρέωσή της απέναντί του. Δεν θεωρώ ότι είναι ένα πρόσωπο που λειτουργεί απολύτως με την λογική  γιατί μέσα στην πορεία της βλέπουμε συχνά το συναίσθημα να υπερτερεί της λογικής. Κατά κύριο λόγο νομίζω ότι ότι κυριαρχεί μέσα της το γυναικείο ένστικτο που την κάνει να επιθυμεί ένα παιδί.

Πως μπόρεσε να αφήσει το παιδί της;

Δήμητρα Χατούπη: Κατ΄αρχήν εγώ πιστεύω ότι η Κρέουσα είναι σε όλη την ζωή της ερωτευμένη με τον Φοίβο. Είναι ένα πρόσωπο που δεν ξεπερνά ποτέ. Το πώς αφήνει το παιδί της είναι ένα ακόμα αμφίσημο γεγονός. Πιθανώς να πίστευε ότι αν αφήσει το παιδί της θα το σώσει ο πατέρας του. Αν βλέπαμε το γεγονός σήμερα, εκτός του πλαισίου της τραγωδίας, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ίσως και να ήθελε να εκβιάσει συναισθηματικά και τον ίδιο τον Φοίβο. Η ψυχολογική διάσταση του ήρωα όμως, δεν έχει θέση στην τραγωδία. Άρα νομίζω πως αφήνει το παιδί λόγω της κοινωνικής επιταγής, αλλά είναι κάτι που δεν ξεπερνάει ποτέ έκτοτε.

Έχει κάτι ιδιαίτερο η σχέση μητέρας και υιού;

Κωνσταντίνος Μπιμπής: Υπάρχει πιο συμπλεγματική σχέση στην εποχή μας; Είναι οριακά αδύνατον να ξεφύγει μία μάνα από το να υφάνει ένα πλέγμα ενοχών στο παιδί της ώστε να το κινεί και να το διαχειρίζεται. Αυτό φυσικά δεν είναι απαραίτητο να γίνεται συνειδητά. Είναι ένα θέμα που σηκώνει πολύ συζήτηση.

Η σχέση γονιού και παιδιού είναι μία σχέση αυτονόητη ή απαιτεί φροντίδα και δουλειά;

Δήμητρα Χατούπη: Δεν είναι καθόλου αυτονόητη. Απαιτεί πολύ φροντίδα.

Κωνσταντίνος Μπιμπής: Και από τα παιδιά θέλει πολύ δουλειά.

Δήμητρα Χατούπη: Επίσης έχει πολύ μεγάλη σημασία πως θα γίνει το κατεξοχήν επώδυνο κόψιμο του ομφάλιου λώρου και πως θα απενοχοποιηθεί κανείς από το κομμάτι της ανεξαρτητοποίησης. Και αυτό δεν έχει ηλικία.

Τι σας συγκινεί στο έργο;

Δήμητρα Χατούπη: Με συγκινεί πάρα πολύ η σκηνή της αναγνώρισης. Είναι σχεδόν για να βάλεις τα κλάματα! Το έργο έχει τα πάντα. Μίσος, αγάπη, πόλεμο, συμφιλίωση. Τα πάντα.

Κωνσταντίνος Μπιμπής: Για μένα είναι το παιδί που ψάχνει την μάνα του. Είναι παγκόσμιο και πανανθρώπινο ζήτημα αυτό. Χτυπάει στο κέντρο όλων μας. Επεκτείνεται και σε πολλά άλλα θέματα πέρα από αυτό καθεαυτό. Ένα παιδί που ψάχνει την μάνα του, μπορεί να είναι ένα παιδί που ψάχνει τον εαυτό του, την σχέση του με την μάνα του ή τον θεό. Είναι ένα παιδί που ψάχνει. Και αυτό είναι ένα από τις μεγαλύτερες πληγές της ανθρώπινης φύσης.

Ιόλη Ανδρεάδη: Μπορεί να αναζητά τον έρωτα ή τον πατέρα. Ή την ταυτότητά του γενικά. Είμαστε σε μία φάση που κάθε άνθρωπος αναζητά την ταυτότητά του, είτε αναφορικά με το επάγγελμά του, είτε με τον ή την σύντροφό του ή την σεξουαλικότητά του. Όλοι αναζητούμε μία ταυτότητα, άρα μία καταγωγή.

Γιατί επιλέξατε μία εκδοχή δύο προσώπων;

Ιόλη Ανδρεάδη: Ήταν ένας συνδυασμός λόγων. Ο ένας ήταν καθαρά πρακτικός διότι δεν γινόταν να κάνουμε μια παράσταση με δέκα άτομα. Πέρα από αυτό, πολύ γρήγορα τέθηκε στο κέντρο της ερευνάς μας η σχέση της μητέρας με τον υιό και θεωρήσαμε πως αυτό είναι που έχει την μεγαλύτερη σημασία και δραματουργικά και υποκριτικά. Συν ότι ο Κωνσταντίνος σαν ηθοποιός έχει μια εμπειρία στις εναλλαγές των ρόλων. Βασίστηκε πολύ η δομή μας στο ποιοι είναι οι ηθοποιοί. Η Δήμητρα ταίριαζε να είναι μία. Η ιδέα είναι πως παρακολουθούμε ένα παιδί που βλέπει μια γυναίκα ενδιαφέρουσα, γοητευτική να κάθεται στους θεατές που θα ήθελε ή θα μπορούσε να είναι η μητέρα του και παίζει για εκείνη όλους τους ρόλους του Ίωνα, δίνοντας σε εκείνη τον ρόλο της Κρέουσας. Όλα αυτά συντέλεσαν στην τελική ιδέα.

Η παράσταση θα ενταχθεί στο φυσικό τοπίο και θα παρουσιαστεί με φυσικό φως.

Ιόλη Ανδρεάδη: Κι αυτό με έναν τρόπο έγινε και για πρακτικούς λόγους. Κάποιες φορές αφαιρώντας κάτι, μπορείς να εστιάσεις καλύτερα στα άλλα. Επειδή όμως, είναι τόσο όμορφος ο φυσικός χώρος στους Φιλίππους, επιλέξαμε να το παρουσιάσουμε έτσι, με ζωντανή μουσική από τον Νίκο Τουλιάτο και με φυσικό φως και μάλιστα λίγο πριν την δύση. Σαν κλείνει ένας κύκλος. Σαν το τέλος ενός πράγματος και την αρχή κάποιου νέου.

Κωνσταντίνος Μπιμπής: Το έργο ξεκινάει κατά την ανατολή του ήλιου. Μόλις χαράζει. Και στην παράστασή μας τελειώνει όταν ο ήλιος δύει.

Έχετε και μία καινούργια μετάφραση. Ποιο ήταν το κέρδος από αυτήν την δουλειά;

Ιόλη Ανδρεάδη: Κάνοντας την μετάφραση κέρδισα ένα μεγάλο διάστημα συγκέντρωσης, ηρεμίας και ευτυχίας. Η δουλειά του σκηνοθέτη πρέπει να είναι και επικοινωνιακή και να βασίζεται και στην συζήτηση και την επαφή. Η εργασία της μετάφρασης μου χάρισε την απαραίτητη απομόνωση και ισορροπία για να μπορέσω πάλι να νιώσω καλά και να επικοινωνήσω με τους συνεργάτες μου αφού έχω δουλέψει κάτι πολύ μόνη μου και μέσα στο μυαλό μου. Επίσης, κάνοντας την μετάφραση, είχαμε ήδη πει με τον Κωνσταντίνο και την Δήμητρα ότι θα κάνουμε αυτήν την δουλειά μαζί και ήταν τέλειο που τους είχα στο μυαλό μου δουλεύοντας αυτό το κομμάτι εκείνη την περίοδο.

Ποιο κομμάτι του κειμένου ξεχωρίζετε;

Κωνσταντίνος Μπιμπής: Αγαπώ αυτό που λέει ο Ίωνας: «Είθε έτσι πάντα τον Φοίβο να λατρεύω κι ο έρως αυτός ποτέ να μην πάψει ή αν πάψει να είναι για καλό». Το βρίσκω υπέροχο γιατί συνήθως στον έρωτα το ενδεχόμενο να πάψει μοιάζει καταστροφικό. Η εκδοχή του αν πάψει να είναι για καλό είναι λυτρωτική και υπέροχη.

Δήμητρα Χατούπη: Μου αρέσει πολύ η μονωδία για τον Φοίβο. «Ήρθες σε μένα λάμποντας με την χρυσή σου χαίτη, καθώς εγώ λουλούδια μάζευα χρυσά τα πέπλα μου να στολίσω».

Από την Ήβη Βασιλείου

Ευριπίδη
Ίων
~ μια εκδοχή για δύο πρόσωπα ~

Πρώτη Παράσταση: Αρχαίο Θέατρο Φιλίππων | Τετάρτη 9 Αυγούστου 2017 |

Μετάφραση – Σκηνοθεσία – Κίνηση: Ιόλη Ανδρεάδη
Απόδοση: Ιόλη Ανδρεάδη & Άρης Ασπρούλης
Σκηνογραφία – Κοστούμια: Δήμητρα Λιάκουρα
Κατασκευές: Περικλής Πραβήτας
Βοηθός Σκηνοθέτη: Αθηνά Μιτζάλη

Παίζουν: Κωνσταντίνος Μπιμπής & Δήμητρα Χατούπη
Στην παράσταση συμμετέχει ζωντανά ο μουσικός Νίκος Τουλιάτος

Η νέα μετάφραση του Ίωνα του Ευριπίδη από την Ιόλη Ανδρεάδη κυκλοφορεί στα βιβλιοπωλεία από την Κάπα Εκδοτική.