Μια κρύα νύχτα του χειμώνα, ένας πλούσιος έμπορος παραβλέπει τα ακραία καιρικά φαινόμενα και με κίνητρο το κέρδος βγαίνει στον δρόμο για να να μην χάσει την ευκαιρία μίας νέας αγοράς. Συνοδοιπόρος του στο πολύ δύσκολο και καθοριστικό όπως αποδεικνύεται, ταξίδι ο δούλος του Νικήτας. Στο Νέο Θέατρο Κατερίνα Βασιλάκου, ο ταλαντούχος Γιώργος Νανούρης σκηνοθετεί το διήγημα του Λέοντος Τολστόι, Αφέντης και Δούλος, που γράφτηκε 125 χρόνια πριν, σε μια πολύ δύσκολη οικονομικά περίοδο για την Ρωσία. Συνοδοιπόρος του ο χαρισματικός Δημήτρης Λιγνάδης. Σε μια παράσταση που ξεκινάει από το απλό –αισθητικά και πραγματικά- για να μιλήσει για το βαθύ, το σύνθετο, το ουσιώδες. Αυτό που ίσως ξεχάσαμε και έχουμε ανάγκη να θυμηθούμε. Οι δύο ηθοποιοί μας μίλησαν για την συνάντησή τους, την παράσταση και τις διαδρομές της, το έργο του Τολστόι και τις σκέψεις τους πάνω σ΄αυτό.

Ποια ήταν η αφετηρία της συνεργασίας σας;

Γιώργος Νανούρης: Το ότι θέλαμε και οι δύο να δουλέψουμε μαζί!

Γιατί υπάρχει ανάγκη να επανέλθουμε σε αυτονόητα πράγματα όπως αυτά που λέει το κείμενο του Τολστόι;

Γιώργος Νανούρης: Γιατί πλέον τα αυτονόητα έχουν καταντήσει να μην είναι αυτονόητα και να πρέπει να θυμηθούμε ότι είμαστε άνθρωποι. Έχουμε ξεχάσει βασικά πράγματα από την ανάγκη μας να βοηθήσουμε τους εαυτούς μας να επιβιώσουν μέσα σ΄όλο αυτό που ζούμε.

Δημήτρης Λιγνάδης: Η παράσταση δεν έγινε μόνο για να μιλήσουμε ξανά για τα αυτονόητα. Μάλιστα, πολλές από τις προεκτάσεις μιας παράστασης, τις εντοπίζεις μετά και όχι την στιγμή της δημιουργίας. Όταν λέμε αυτονόητα πράγματα, αναφερόμαστε σε βασικούς προβληματισμούς που έχουν χαθεί. Μου αρέσει πολύ στην συνεργασία μου με τον Γιώργο το γεγονός ότι δείχνει ένα μεγάλο σεβασμό στο «τι» θα πει και προσέχει το «πως» να εξυπηρετεί το «τι», πράγμα το οποίο επίσης δεν είναι τόσο αυτονόητο. Σήμερα το θέατρο ασχολείται πολύ περισσότερο με το πως θα μας πει κάτι και ακριβώς για αυτόν τον λόγο έχει μεγάλη αξία η δουλειά του Γιώργου.

Παρακολουθώντας την παράσταση, είχα μια αυθόρμητη τάση να ταυτιστώ με τον δούλο. Είναι μια τάση που την έχουν όλοι;

Γιώργος Νανούρης: Όχι απαραίτητα. Μπορεί κανείς να κινηθεί είτε προς την μία κατεύθυνση, είτε προς την άλλη. Για παράδειγμα, με όλα αυτά που συμβαίνουν, όταν κάποιος δουλεύει και το μεγαλύτερο μέρος αυτών που κερδίζει πρέπει από το πουθενά να το καταβάλει σε φορολογία γίνεται πάλι δούλος. Γιατί; Δεν τα έκλεψε. Ο αφέντης είναι ένας άνθρωπος που είναι αυτοδημιούργητος και θέλει να χαρεί αυτά που έχει πετύχει. Βέβαια, όλο αυτό το πράγμα έχει καπελώσει τα συναισθήματά του, τα οποία όμως υπάρχουν. Είναι εκεί, βαθιά μέσα του και χρειάζεται ένα σοκ για να ενεργοποιηθούν ξανά. Δεν είναι απαραίτητα ο κακός της υπόθεσης. Ούτε ο δούλος είναι ο καλός απαραίτητα. Η θέση τους είναι διαφορετική.

Δημήτρης Λιγνάδης: Ούτε το διήγημα κάνει διαχωρισμό σε καλό και κακό, ούτε η παράσταση. Κρατάει τις ισορροπίες. Είναι δύο άνθρωποι, δύο συμπεριφορές του ανθρώπινου χαρακτήρα. Η μία χαρακτηρίζεται από ταπεινότητα –εν αγνοία της, δεν την έχει επιλέξει ο Νικήτας την ταπεινότητα- και η άλλη έχει διαφορετικές ηθικές αξίες. Μάλιστα, όταν ρωτάνε τον αφέντη εάν αυτό που κάνει είναι κακό, απαντά: «Όχι, καθόλου». Το πιστεύει ότι ευεργετεί τους ανθρώπους που εργάζονται γι αυτόν διότι εκεί που είχαν μηδέν, τώρα έχουν τρία. Οι λέξεις αφέντης και δούλος είναι οι ιδιότητές τους. Παρόλα αυτά, και ο αφέντης είναι δούλος στο «εγώ» του και ο δούλος –αν μπορούσαμε να κάνουμε μια προέκταση που δεν την κάνει βέβαια ο Τολστόι- αν τον ρωτούσαν αν θα ήθελε να είναι αφέντης, θα απαντούσε ναι. Δεν υπάρχει διαχωρισμός καλού και κακού. Αυτά είναι ψευδεπίγραφα διλήμματα. Πάντα η αυθόρμητη κίνηση είναι να ταυτιστούμε με αυτόν που λέμε ότι έχει δίκιο. Τίθεται όμως, και ένα άλλο ερώτημα. Ποιος μας γοητεύει πιο πολύ; Και στον Ριχάρδο Γ’ του Σαίξπηρ δεν ταυτιζόμαστε με τον ήρωα, αλλά μας γοητεύει.

Γιώργος Νανούρης: Υπάρχει ακόμα μια παράμετρος. Η απόφαση του Νικήτα να περιμένει στωικά, δεν τον βοήθησε τελικά. Η απόφαση του αφέντη να παλέψει, έσωσε τον Νικήτα στην πραγματικότητα. Το πείσμα του, η σκέψη του ότι πρέπει να κερδίζει σε ότι κι αν κάνει του κόστισε την ζωή, αλλά έσωσε κάποιον άλλον. Αν το δεις από αυτήν την πλευρά, βλέπεις πως το να θεωρείς τον εαυτό σου αδύναμο δεν είναι τόσο καλό, όσο το να κινητοποιήσεις όσες δυνάμεις έχεις και να προσπαθείς να βγεις από μία δύσκολη κατάσταση.

Τον αφέντη τον βοηθούν οι ικανότητές του ή και η τύχη;

Δημήτρης Λιγνάδης: Και τα δύο μαζί. Οι αρχαίοι λένε: «Συν Αθηνά και χείρα κίνει». Μπορεί να έχει καλή τύχη, αλλά πρέπει να την βοηθήσει και λίγο.

Γιατί δεν αντιδρούν οι άνθρωποι που ζουν σε δύσκολες συνθήκες, όπως αυτές που αντιμετωπίζει ο δούλος;

Γιώργος Νανούρης: Αν το ξέραμε, θα είχαμε αντιδράσει γιατί το ίδιο συμβαίνει και με εμάς. Στωικά υπομένουμε αυτό που μας συμβαίνει.

Δημήτρης Λιγνάδης: Υπό την μορφή της ευεργεσίας κιόλας. Βασανίζεται ο λαός στο πλαίσιο μιας φιλολαϊκής πολιτικής. Το ότι ο βιαστής δηλώνει αριστερός δεν τον κάνει να μην είναι βιαστής και κατ’ επέκτασιν να αμαυρώνει και την έννοια της αληθινής ευεργεσίας.

Ο φόβος έχει χρησιμότητα; Τι σηματοδοτεί την μεταστροφή του αφέντη;

Δημήτρης Λιγνάδης: Ενώ στα χαρτιά λέμε ότι το δυνατότερο συναίσθημα είναι η αγάπη, θεωρώ πως η βασική δύναμη που διέπει σήμερα τις σχέσεις μας είναι ο φόβος. Πολλοί άνθρωποι λένε πως αγαπούν τον σύντροφό τους και στην πραγματικότητα μένουν μαζί του από φόβο. Φόβος μην μείνουμε μόνοι. Είναι ένα πάρα πολύ ισχυρό συναίσθημα. Η αγάπη έχει μεγάλη δυσκολία στο να βρεθεί ή να χτιστεί, ενώ τον φόβο αρκεί να τον νιώσεις. Ο φόβος έχει δυσκολία να τον νικήσεις. Τον αφέντη ο φόβος είναι το συναίσθημα που τον μεταστρέφει. Ο Τολστόι λέει μάλιστα, πως όταν χάθηκε στην καταιγίδα και μετά επέστρεψε στο έλκηθρο και είδε «τον άλλο», δεν φοβόταν τόσο πολύ. Είναι πολύ σημαντικό αυτό το σημείο. Όταν μοιραζόμαστε τον ζυγό της ζωής –και από εκεί προέρχεται και η λέξη σύζυγος-, όταν μοιραζόμαστε τα βάρη, φοβόμαστε λιγότερο. Δεν ξέρω αν αγαπάμε περισσότερο, αλλά φοβόμαστε λιγότερο.

Ο αφέντης λέει πως τα έχει καταφέρει όλα μόνος του. Εν τέλει όμως, δεν ισχύει αυτό.

Δημήτρης Λιγνάδης: Όχι, βέβαια. Βασικά δεν έχει καταφέρει τίποτα μόνος του. Δεν κατάφερε να είναι ευτυχής. Ο Βασίλι Αντρέιτς έχει καταφέρει επιτυχία, όχι ευτυχία. Όταν μάλιστα μία τυχαία νύχτα, λίγο έξω από το χωριό κινδυνεύει να πεθάνει, όλο αυτό σκάει σαν φούσκα.

Το να έχεις αποκτά άλλη αξία ανάλογα με τις συνθήκες;

Γιώργος Νανούρης: Προφανώς ναι. Αυτό όμως έχει να κάνει και με την γενικότερη κοσμοθεωρία σου και με το πώς έχεις τα πράγματα στο μυαλό σου. Υπάρχουν άνθρωποι που έχουν τα πάντα και ζουν την ζωή τους σαν να μην έχουν τίποτα και άνθρωποι που δεν έχουν τίποτα και ζουν τη ζωή τους σαν να έχουν τα πάντα.

Τι σας συγκινεί στο έργο;

Δημήτρης Λιγνάδης: Με συγκίνησε όλο το έργο, αμέσως μόλις μου το έστειλε ο Γιώργος. Στην παράσταση είναι πολλά τα σημεία που με συγκινούν. Η συγκίνηση είναι ένα πάρα πολύ ωραίο συναίσθημα και αναλώσιμο, αλλά νομίζω -και ελπίζω- ότι η παράστασή μας καταφέρνει κάποιες πιο εσωτερικές δονήσεις, όπως και το έργο του Τολστόι. Ο Γιώργος είναι σπουδαίος σκηνοθέτης και του χρωστάω μεγάλη χάρη που κάναμε αυτήν την δουλειά.

Γιώργος Νανούρης: Η δική μου απάντηση είναι πολύ προσωπική. Αυτό που με έχει συγκινήσει σ΄αυτή την δουλειά –όχι στην παράσταση- είναι ο τρόπος που έχει γίνει. Αισθάνομαι πως όλοι μαζί κάναμε πράξη αυτό για το οποίο μιλάει η παράστασή μας.

Φωτογραφίες: Παντελής Μπαλής

Αφέντης και Δούλος στο Νέο Θέατρο Κατερίνα Βασιλάκου

Ταυτότητα παράστασης:

Διασκευή-Σκηνοθεσία: Γιώργος Νανούρης
Παίζουν: Δημήτρης Λιγνάδης, Γιώργος Νανούρης
Μουσική: Λόλεκ
Σκηνικά-Κοστούμια: Μαίρη Τσαγκάρη
Φωτισμοί: Χρήστος Τζιόγκας

Εικαστική σύλληψη και επιμέλεια: Γιώργος Νανούρης
Βοηθ. σκηνοθέτη: Δημήτρης Κυπραίος, Αντώνης Κολοβός
Βοηθ. σκηνογράφου: Νατάσα Τσιντικίδη, Σωτήρης Μήτσουλας
Διεύθυνση Παραγωγής: Κατερίνα Μπερδέκα
Οργάνωση Παραγωγής: Όλγα Μαυροειδή
Παραγωγός: Γιώργος Λυκιαρδόπουλος

Η Διασκευή είναι βασισμένη στο βιβλίο:
Λέων Τολστόι Αφέντης και υπηρέτης
Μετάφραση από τα ρωσικά: Σταυρούλα Αργυροπούλου
Εκδόσεις Ροές, Αθήνα 2016.

ΝΕΟ ΘΕΑΤΡΟ ΒΑΣΙΛΑΚΟΥ
Προφήτη Δανιήλ 3-5 και Πλαταιών,
Κεραμεικός, Αθήνα
Τηλ: 2110132002 – 005

ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ
Από 5 Οκτωβρίου 2017
Πέμπτη: 21.00
Παρασκευή: 21.00
Σάββατο: 21.00
Κυριακή: 20.00

ΤΙΜΕΣ ΕΙΣΙΤΗΡΙΩΝ
Κανονικό: 15€
Φοιτητικό/Ανω 65 ετών/Ανέργων/ΑΜΕΑ: 12€