Σοβιετική Ένωση 1936 – 1938. Η εποχή του “Μεγάλου Τρόμου”. Η Μυστική Αστυνομία εξαφανίζει και εξοντώνει πραγματικούς και υποτιθέμενους εχθρούς του Στάλιν. Μυστικά, προδοσίες, ακρότητες και φόβος. Άνθρωποι που ξέρουν ακριβώς που ανήκουν και άνθρωποι χαμένοι που δεν ανήκουν πουθενά, ούτε στον ίδιο τους τον εαυτό. Η Ζωρζίνα Τζουμάκα και η Ιουλία Σιάμου σκηνοθετούν το έργο Το χέρι του Γιάνος του Ντάνιελ Ντιμέκο και ταξιδεύουν στον χρόνο, στην ιστορία και στα σκοτάδια που χαρακτηρίζουν κάθε τι ανθρώπινο. Μας μίλησαν για την συνεργασία τους, για την παράσταση, για το έργο, τα βάθη του, το σημείο επαφής του με το σήμερα.

Τι σας γοήτευσε στο έργο; Γιατί το επιλέξατε;
Ζωρζίνα Τζουμάκα: Μας γοήτευσε το θέμα του έργου: η περιπέτεια της ανθρώπινης συνείδησης κάτω από ακραίες συνθήκες. Η πλοκή του: είναι ένα θρίλερ, μια ιστορία που ξετυλίγεται σιγά-σιγά μέσα από την διαφορετική οπτική των ηρώων. Και σίγουρα οι χαρακτήρες του: πολύπλοκοι και διφορούμενοι. Είναι ένα πολιτικό έργο, το οποίο αναφέρεται σε μια συγκεκριμένη ιστορική συγκυρία, εμείς όμως θελήσαμε να τονίσουμε περισσότερο τα διαχρονικά στοιχεία, να το δούμε σα μια αλληγορία.

Υπήρξε κάποια κεντρική ιδέα που βασίσατε την σκηνοθεσία σας; Ποια ήταν αυτή;
Ιουλία Σιάμου: Το έργο έχει κινηματογραφική δομή. Εναλλαγή χώρων και ένα χρονολογικό πέρασμα κάποιων μηνών. Η δομή αυτή μας οδήγησε στη σκέψη του αφαιρετικού, μη ρεαλιστικού σκηνικού. Επιλέξαμε δύο κινούμενες πλατφόρμες που θα δημιουργούν χώρους. Ένα κουτί μέσα σ’ ένα κουτί που θα συμβολίζει τον εγκλωβισμό των προσώπων του έργου.

Πώς λειτούργησε η συνεργασία σας για να καταλήξετε στο τελικό αποτέλεσμα;
Ιουλία: Συνεργαζόμαστε τα τελευταία τέσσερα χρόνια έχοντας παρουσιάσει παραστάσεις στην Αθήνα και τη Γαλλία. Βασίζεται στο κοινό όραμα για το θέατρο, στη κοινή αισθητική και στον αλληλοσεβασμό. Στην συνεκτίμηση των ιδεών μας, πράγμα που πιστεύουμε πολύ σημαντικό για να οδηγηθείς σ’ ένα αποτέλεσμα.

Η εποχή που διαδραματίζεται το έργο ονομάζεται «Εποχή του Μεγάλου Τρόμου» όπου κυριαρχούν η λογοκρισία, η προδοσία, οι συλλήψεις, οι απελάσεις, ο φόβος και η υποψία. Εντοπίζεται κοινά με την δική μας εποχή;
Ζωρζίνα: Παρόλο που η κάθε εποχή έχει τις ιδιαιτερότητές της και δεν είναι σωστό ούτε να γενικεύουμε ούτε να απλοποιούμε την Ιστορία μπορούμε να πούμε πως υπάρχουν κάποια ανησυχητικά δείγματα σε αυτό που συμβαίνει σήμερα παγκοσμίως. Ο ρατσισμός, η μισαλλοδοξία, και οι «ανεπιθύμητες» κατηγορίες ανθρώπων (ξένοι, αλλόθρησκοι, άστεγοι, μετανάστες, πρόσφυγες) είναι μια απτή πραγματικότητα. Η άνοδος ακραίων κομμάτων ή πολιτικών προσώπων, η θρησκευτική αλλά και η οικονομική τρομοκρατία είναι φαινόμενα που σίγουρα δεν οδηγούν τα κράτη σε νηφάλιες και δημοκρατικές πρακτικές. Η σκηνή είναι ένας καθρέφτης και του κόσμου και του εαυτού μας. Αυτή ήταν πάντα η λειτουργία του θεάτρου.

Οι εποχές καθορίζουν τους ανθρώπους ή οι άνθρωποι τις εποχές;
Ζωρζίνα : Είμαστε σίγουρα όλοι γεννήματα της εποχής μας, διαμορφωνόμαστε κάτω από ορισμένες συνθήκες και καλούμαστε να επιβιώσουμε μέσα σε αυτές. Τα όρια του κόσμου μας γίνονται σύνορα. Όμως από την άλλη είμαστε οι επιλογές μας. Σε όλες τις εποχές υπήρξαν άνθρωποι που διαφοροποιήθηκαν, ξεχώρισαν ή με κάποιο τρόπο άλλαξαν την πορεία του κόσμου. Ή τουλάχιστον το πίστεψαν. Το σημαντικό είναι να επιλέγεις.

Υπάρχουν άνθρωποι που είναι αμιγώς κακοί οι καλοί;
Ιουλία: Οι κοινωνικοπολιτικές, οικονομικές συνθήκες, η οικογένεια, η εκπαίδευση δημιουργούν το πλαίσιο όπου ο άνθρωπος υπάρχει και εξελίσσεται. Η σύνθεση των παραγόντων ορίζει την προσωπικότητα. Η ροπή προς την κακία ή την καλοσύνη εξαρτάται από τον συνδυασμό των δυνάμεων μέσα στον οποίο ζούμε.
Ζωρζίνα: Πέρα από τον ίδιο τον Λαβρέντι Μπέρια ο οποίος ανήκει ασφαλώς στην σφαίρα του «Κακού», οι υπόλοιποι ήρωες, προδότες και μη, δεν μπορούν να χαρακτηριστούν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Η ψυχοσύνθεσή τους είναι πολύπλοκη, είναι αινιγματικοί και αντιφατικοί και αυτό είναι το πολύ ενδιαφέρον στο έργο μας !

Τι είναι χειρότερο τελικά: Ένας άνθρωπος που είναι κακός ή ένας άνθρωπος καλός που καταλήγει να προδώσει όσα αγαπάει;
Ιουλία: Έναν άνθρωπο «κακό» ίσως μπορείς να τον διαχειριστείς. Να του εναντιωθείς, να του αντισταθείς. Η προδοσία είναι μια κατάσταση που όταν βιώνεται μπορεί να σε καταβροχθίσει.

Μπορούμε ποτέ να είμαστε απολύτως σίγουροι για τους ανθρώπους που έχουμε γύρω μας –ή και για τον εαυτό μας- όταν πρόκειται για ακραίες συνθήκες, όπως αυτές που βρίσκονται οι χαρακτήρες του έργου;
Ιουλία: Οι ακραίες συνθήκες δημιουργούν ανισορροπία, αβεβαιότητα. Οι άνθρωποι οδηγούνται σε πράξεις που υπό κανονικές συνθήκες δε θα τολμούσαν να πράξουν. Η επιβίωση είναι το πιο ισχυρό ανθρώπινο ένστικτο.

Είναι αυτό που φοβόμαστε περισσότερο στον κόσμο το πιο αδύναμο σημείο μας;
Ζωρζίνα: Ναι σίγουρα. Αυτό που φοβόμαστε περισσότερο είναι η μεγαλύτερη αδυναμία μας. Ίσως όμως μπορέσει να γίνει και δύναμη. Το θέμα είναι ακριβώς αυτό. Πώς αντιμετωπίζουμε τους εφιάλτες μας. Όσο για την Ιστορία, μακάρι τα διδάγματά της να μας καθοδηγούσαν σωστά ώστε να αποφεύγαμε τα στραβοπατήματα. Δυστυχώς οι λαοί μοιάζουν να έχουν πολύ κοντή μνήμη.

Ποιο κομμάτι του κειμένου ξεχωρίζετε; Γιατί;
Ζωρζίνα: Όταν η Ματίλντα, την στιγμή της ανάκρισης, ρωτάει τον Μπέρια – τον πανίσχυρο Αρχηγό της Μυστικής Αστυνομίας – αν έχει διαβάσει «Μάκβεθ» και του επισημαίνει ότι σίγουρα, ήδη, κάποιος θα προετοιμάζει τον δικό του θάνατο, τη δική του τιμωρία, με τον ίδιο τρόπο που αυτός εξολόθρευσε τον εξίσου σαδιστή προκάτοχό του. Είναι μια προοικονομία για το τι θα συμβεί μετά από αρκετά χρόνια στον ίδιο τον Μπέρια, όμως εκτός έργου στη σφαίρα της πραγματικής Ιστορίας. Ακόμη μια αλληγορία, ένα κλείσιμο του ματιού στον θεατή.

Το χέρι του Γιάνος στο Θέατρο Νέου Κόσμου

του Ντάνιελ Ντιμέκο

Μετάφραση: Κωνσταντίνος Χατζόπουλος
Σκηνοθεσία: Ιουλία Σιάμου, Ζωρζίνα Τζουμάκα
Σκηνικά – Κοστούμια: Άση Δημητρολοπούλου
Σχεδιασμός φωτισμών: Βασίλης Κλωτσοτήρας
Πρωτότυπη μουσική: Δημήτρης Πικράκης
Σχεδιασμός προβολών: Ντένης Κωστόπουλος
Φωτογραφίες: Στέλιος Δανιήλ, Γεωργία Σιέττου / Δομνίκη Μητροπούλου

Παίζουν οι ηθοποιοί:

Νικόλας Αγγελής, Ελένη Ζαραφίδου, Μάνος Καρατζογιάννης, Καλλιόπη Παναγιωτίδου, Έβρη Σωφρονιάδου